Muzułmanki obywatelki
W Wielkiej Brytanii od lat siedemdziesiątych XX wieku toczy się debata, w jakiej mierze wartości islamskie odpowiadają demokratycznym zasadom państw zachodnich. Jednym z wątków w dyskusji są rola i pozycja kobiet w islamie: ich tożsamość, prawa i obowiązki, stosunek do religii i kultury kraju pochodzenia rodziców, uczestniczenie w sferze publicznej i emancypacyjne aspiracje. Początkowo muzułmanki były postrzegane jako obce w społeczeństwie brytyjskim – należące do nieznanej kultury i społeczności (Haifaa Jawad, Tansin Benn, Muslim Women in the United Kingdom and Beyond. Experiences and Images). Wyzwaniem dla tego wizerunku okazały się biografie młodych, wykształconych muzułmanek z drugiego pokolenia imigrantów, które aktywnie działają zarówno we własnych wspólnotach, jak i w społeczeństwie brytyjskim. Mówią o sobie jako o członkiniach wspólnoty muzułmańskiej – ummy – oraz obywatelkach Wielkiej Brytanii. Socjolożka Parminder Bhachu podkreśla, że młode imigrantki kształtują „własną, nieustannie zmieniającą się tożsamość w bardzo strategiczny sposób ze względu na jej szersze zastosowanie” (Identities Constructed and Reconstructed. Representation of Asian Women in Britain). Próbują tym samym zmienić stereotyp muzułmanki jako kobiety poddanej woli mężczyzny, pozbawionej sprawczości (agency) i zamkniętej w zaciszu domowym.
Obywatelstwo dla muzułmanek urodzonych i wychowanych na Wyspach nie ogranicza się tylko do jego prawnego aspektu, czyli do określenia ich przywilejów i obowiązków. Rozmowy z tym pokoleniem muzułmanek pokazały mi, jak wielowątkowe i zmienne mogą być dla nich znaczenia obywatelskości; by je zrozumieć musiałam je w moich badaniach odnieść do kilku kategorii: płci kulturowej, religii, etniczności, klasy społecznej i wieku.
Jaka jest zatem tożsamość obywatelska aktywistek muzułmańskich drugiego pokolenia imigrantów? Opisuję ją poprzez pryzmat ich stosunku do praw obywatelskich: swobody przemieszczania się, wolności słowa i wolności wyznania. Dla brytyjskich muzułmanek dzięki możliwości realizacji tych praw Wielka Brytania jest wyjątkowym krajem, w którym wszyscy mogą się cieszyć równością wobec prawa i wolnością osobistą. O najważniejszym aspekcie obywatelskości Aisha mówiła: „Myślę, że to prawa dotyczące równości. W tym kraju jestem kobietą oraz muzułmanką i noszę hidżab. (…) Każdy tutaj jest wolny i może robić co chce. Tym, co cenię najbardziej, jest to, że nie będę dyskryminowana z powodu tego, kim jestem”.
Nie zamierzam przedstawić tutaj poglądów wszystkich muzułmanek mieszkających w Wielkiej Brytanii. W moich badaniach skupiłam się na opiniach i doświadczeniach młodego pokolenia kobiet, które aktywnie włącza się we współtworzenie zarówno wspólnoty muzułmańskiej, jak i brytyjskiego społeczeństwa obywatelskiego, działają w różnych organizacjach pozarządowych, stowarzyszeniach lub podejmują się pracy we wspólnocie, – organizując między innymi, kluby matek i dzieci bądź szkoły przy meczetach. Dla niektórych aktywność w sektorze pozarządowym jest ich jedyną pracą zawodową, dla innych jest działaniem na zasadzie wolontariatu – po godzinach pracy jako urzędniczka, lekarka, położna, nauczycielka, akademiczka, pani polityk, czy właścicielka firmy. Sektor ten to różnego rodzaju organizacje: muzułmańskie, niemuzułmańskie, działające na rzecz kobiet bądź na rzecz całej wspólnoty, nastawione na kształtowanie pozytywnych relacji z innymi grupami religijnymi i etnicznymi. Kobiety, o których mowa, urodziły się i wychowały jako muzułmanki w Wielkiej Brytanii i nie postrzegają siebie jako kobiet związanych wyłącznie z domem lub tylko z własną etniczną i religijną wspólnotą. Ich działania dotyczą sześciu sfer: jednostki, rodziny, wspólnoty oraz instytucji politycznych lokalnych, państwowych i międzynarodowych (Patricia Hill Collins, Black Feminist Thought. Knowledge, Consciousness, and the Politics of Empowerment). Chcą zmieniać zarówno własną wspólnotę, jak i obywatelskie społeczeństwo brytyjskie, a inspiracje dla swoich działań czerpią ze swojej religii, pasji oraz wzorców społecznikowskich rodziców.
