Przed kilkunastoma latami zorganizowano w krakowskim dominikańskim duszpasterstwie debatę o „granicach krytyki Kościoła”. Pewien uczony dominikanin szwajcarski, który w tym czasie przebywał z wizytą w Krakowie, podsumował problem krótko i zwięźle: „Kościół można krytykować w tym stopniu, w jakim się go kocha”. Skoro Kościół ukazuje się w pełni jako „lud zjednoczony jednością Ojca i Syna, i Ducha Świętego” (KK, 4), skoro podstawowym kryterium określającym przynależność do Kościoła są słowa samego Jezusa: „Po tym wszyscy poznają, żeście uczniami moimi, jeśli będziecie się wzajemnie miłowali” (J 13, 35), to ocena, w której brakuje miłości, będzie zawsze spojrzeniem na Kościół od zewnątrz. Niewiele wówczas zobaczymy, jeszcze mniej zrozumiemy.
W debacie na omawiane tu tematy jeden z moich świeckich przyjaciół stwierdził: „Na razie wierni (z różnych względów) jeszcze nie odchodzą, ale niezdecydowani, poszukujący i wątpiący zrywają słabe więzi z Kościołem.” Co zrobić, aby ludzie do Kościoła raczej powracali, niż od niego odchodzili?
Potrzeba rzetelnej odnowy
W 1903 roku biskup Józef Sarto został wybrany na papieża i przyjął imię Piusa X, a jako program swego posługiwania przyjął hasło: „Odnowić wszystko w Chrystusie”. Został następcą wielkiego Leona XIII, który wprowadził kilka zasadniczych zmian w życiu Kościoła, ale bynajmniej nie miał wrażenia, że najpilniejsze sprawy już zostały do końca załatwione. Przeciwnie, był w pełni świadomy zasady, wyrażonej w prostym zdaniu: Sancta Ecclesia peccatorum semper reformanda, Kościół jest święty, ale zarazem złożony z grzeszników i dlatego nieustannie winien podejmować odnowę.
O jaką odnowę tu chodzi? Kościół to wspólnota chrześcijan, a chrześcijanin to ten, kto czuje się osobiście głęboko związany z Chrystusem. Tylko tacy chrześcijanie mają dziś szanse ostać się i ewangelizować. W praktyce związek ten będzie wyrażał się w podjęciu i wypełnianiu swego powołania: „jesteśmy stworzeni w Chrystusie Jezusie dla dobrych czynów, które Bóg z góry przygotował, abyśmy je pełnili” (Ef 2, 10). Każdy odnajduje najgłębszy sens życia, czyniąc dobro – ale skoro dobre czyny są przygotowane dla każdego, nikt nie jest z góry skazany na bezsens. Poza obszarem sensu pozostaje tylko zło.
My wszyscy, jako ochrzczeni, jesteśmy razem odpowiedzialni za Kościół – choć każdy na swój sposób: inaczej papież, inaczej świeccy. Ale każdego obowiązuje staranność, właściwa dla sprawy tak wielkiej wagi. Zarazem wszyscy – także jako Kościół – jesteśmy odpowiedzialni za całość społeczności, w jakiej żyjemy i jaką współtworzymy: społeczności lokalnej, państwa, Europy.
Gdy dziś patrzymy na historię Kościoła, możemy odnieść wrażenie, iż pomimo imponującego dzieła obu soborów watykańskich oraz dalekosiężnych wizji papieży z ostatnich 150 lat, dotychczas nie odrobiliśmy zaległości będących, jak się zdaje, następstwem potrydenckiego zagubienia ducha odnowy. To, co się dzisiaj dzieje, może niekiedy przypominać remont domu: podjęcie malowania ścian ujawnia, iż pod farbą znajdujemy spróchniałe deski; próba ich wymiany prowadzi do odkrycia pod spodem przegniłych belek. Trudno się dziwić tzw. „tradycjonalistom” (czy może raczej fundamentalistom?), którzy wręcz pytają, po co ta odnowa, skoro jest gorzej, niż było dawniej?
