W Prologu do Cząstek elementarnych Houellebecq wprowadza pojęcie „mutacji metafizycznej”, którym to mianem określa „radykalne i całościowe przemiany przyjętej powszechnie wizji świata” (tłum. A. Daniłowicz-Grudzińska, Warszawa 2003, s. 6). Autor wyznacza w historii Europy trzy momenty, gdy dochodziło do takiej przemiany. Pierwsza mutacja metafizyczna dokonała się, gdy pogańska starożytność ustępowała miejsca chrześcijaństwu. Druga – gdy nowoczesna nauka wypierała chrześcijański, średniowieczny obraz świata. Trzecia to okres, w którym toczy się akcja Cząstek…, a więc umownie czas „pokolenia ‘68”. To „pod wieloma względami najbardziej radykalna” mutacja – twierdzi autor. Houellebecq opatruje swoją diagnozę ciekawą uwagą. Otóż według niego do mutacji metafizycznej nie dochodzi wcale w momencie osłabienia czy też kryzysu istniejącej struktury społecznej. Przeciwnie – „kiedy pojawiło się chrześcijaństwo, Cesarstwo Rzymskie znajdowało się u szczytu swej potęgi; jego organizacja osiągnęła najwyższy stopień i panowało ono nad całym światem”. Podobnie było w przypadku drugiej mutacji metafizycznej: „gdy pojawiła się nowoczesna nauka, średniowieczne chrześcijaństwo stanowiło gotowy system pojmowania człowieka i świata”. Do mutacji metafizycznej dochodzi więc w momencie szczytowym, gdy rozwój danej formy struktury społecznej sięga apogeum. „Pokolenie ‘68” przychodzi więc, gdy następuje wypełnienie nowoczesności, a jej miejsce zajmuje płynna, liberalna ponowoczesność. Kiedy czeka nas następna równie radykalna zmiana?
Zanim ukazała się Serotonina, można by sądzić, że Houellebecq udzielił już odpowiedzi na to pytanie, pisząc Uległość. Główny bohater tej powieści, François, profesor Sorbony i specjalista od Jorisa-Karla Huysmansa, XIX-wiecznego pisarza francuskiego, próbuje powtórzyć duchową drogę konwertyty. Huysmans, okrzyknięty najpierw skandalistą, a nawet satanistą, w wieku 47 lat publikuje książkę pt. W drodze, w której opisuje długą i bolesną drogę nawrócenia na katolicyzm. Ponad 100 lat później François udaje się do benedyktyńskiego opactwa w Ligugé, gdzie pod koniec życia Huysmans był świeckim oblatem. Pobyt niestety kończy się porażką. Duchowego doświadczenia konwertyty nie daje się powtórzyć. Żadnego impulsu nie dostarczyła mu także wcześniejsza podróż do pielgrzymkowego Rocamadour i kontemplacja figury Czarnej Madonny znajdującej się w romańsko-gotyckiej bazylice. „Po półgodzinie wstałem z ławki, czując się definitywnie opuszczony przez Ducha, zredukowany do upośledzonego, znikomego ciała” (Uległość, tłum. B. Geppert, Warszawa 2015, s. 166) – pisze bohater po ostatniej swojej wizycie przed figurą, „świadectwem świata, który od dawna nie istnieje” (s. 162). Powieściowy François nawraca się w końcu na islam. Jego decyzja wynika bardziej z wyrachowania niż z wewnętrznego przekonania. Trudno przejęcie władzy we Francji przez Bractwo Muzułmańskie nazwać mutacją metafizyczną. To raczej polityczna kalkulacja. Jedno jest jednak pewne, ponowoczesny świat wypełnia się na naszych oczach. Ale jego wypełnienie oznacza także wyczerpanie się. Co przyjdzie na jego miejsce?
