fbpx
fot. Jung/Ullstein/Getty
Martin Treml maj 2018

Jacob Taubes i Berlin 1968

Zdjęcia z organizowanych przez Jacoba Taubesa wykładów Herberta Marcusego stały się ikonami ruchu studenckiego. Sprawiają wrażenie, że oto tutaj urzeczywistnia się to, co Chrystus nazywał „Królestwem Bożym”, a Marks „społeczeństwem bezklasowym”. Przynajmniej na poziomie uniwersytetu i na skraju wzburzonego miasta wydawała się panować radykalna równość.

Artykuł z numeru

Bosko i przykładnie. Seks i religia

Bosko i przykładnie. Seks i religia

Jacob Taubes (1923–1987) to autor książki Zachodnia eschatologia, która jest przedstawieniem i analizą eschatologicznego myślenia, począwszy od Biblii po Kierkegaarda i Marksa. Ten żydowski myśliciel i filozof religii do dzisiaj pozostaje jednak w Niemczech postacią kontrowersyjną. Wielu uważa go za szarlatana, inni jednak zachwycają się nim, gdyż wykładami czy rozmowami zainspirował ich do własnej pracy i refleksji. Obecnie to przede wszystkim młodzi badacze czytają jego teksty w USA i w Izraelu, w Polsce i we Włoszech, w Anglii i we Francji. Pisma te albo powstały we wszystkich tych językach, albo zostały na nie przetłumaczone. Po polsku wydano również tom zatytułowany Apokalipsa i polityka zawierający wiele z jego najważniejszych tekstów. Rok 1968 był także dla Taubesa rokiem szczególnie ważnym, gdyż odgrywał on rolę swego rodzaju impresario ówczesnej rewolty.

Radykalny żydowski myśliciel

Taubes pochodził z rodziny osiadłej w Czernelicy, w sztetlu (jak w języku jidysz nazywano te miasteczka zamieszkane w większości przez ludność żydowską), w tej części Galicji, która w 1919 r. przypadła Polsce, a która dzisiaj należy do Ukrainy. Chodzi o część Europy o szczególnej historycznej intensywności, nieustannie dzieloną na fragmenty przesuwane między państwami przy stołach konferencyjnych polityków i w głównych kwaterach dowodzących. Tylko przez jedno stulecie, od roku 1917, region ten sześć razy zmienił państwową przynależność. Timothy Snyder zalicza to jedynie historycznie jednorodne terytorium do ziem skrwawionych, gdzie naziści i Sowieci zamordowali 14 mln ludzi. Zarazem jest to jednak także kraj jidysz, dzisiaj wprawdzie bez tego języka i w dużym stopniu również bez Żydów.

Rodzina Taubesa, która przeniosła się do Wiednia, zarówno ze strony matki, jak i ojca, była głęboko zakorzeniona w kulturze żydowskiej Europy Wschodniej i przez pokolenia wydawała rabinów, którzy za swoje zadanie uważali pielęgnowanie tradycyjnych nauk oraz stosowanie nowych metod badań historycznych i filologicznych. Rodzina przeniknięta była również wspomnieniami o mistycznym ruchu chasydzkim i działalności cadyków oraz rabinów sprawiających cuda; z wieloma z nich była spokrewniona. Ci charyzmatycy, rezydujący na dworach i tworzący prawdziwe dynastie, jako cudotwórcy i ekstatyczni pośrednicy między ludźmi a Bogiem, przyciągali do siebie wielkie tłumy, od XVIII w. odnawiali i przekształcali od wewnątrz pobożne kręgi judaizmu Europy Wschodniej. Taubes studiował w Zurychu i Bazylei, następnie w Jewish Theological Seminary na Manhattanie, a po pobycie w Jerozolimie, Princeton, Harvardzie i Nowym Jorku w 1962 r. znalazł się na Wolnym Uniwersytecie w Berlinie, gdzie z jego przybyciem wiązano wielkie nadzieje. Powierzono mu stworzoną właśnie Katedrę Judaistyki i Socjologii Religii i aż do śmierci był także dyrektorem w Instytucie Hermeneutyki na Wydziale Filozofii. Rok wcześniej mur ostatecznie podzielił Berlin, a konflikt, który nieustannie groził wybuchem, gdy np. uprowadzono kogoś z jednej czy drugiej strony albo gdy na Checkpoint Charlie stawały naprzeciw siebie amerykańskie i radzieckie czołgi, przekształcił się w zimną wojnę. Z tego powodu Berlin przestał być w centrum światowych wydarzeń, stracił pozycję miasta frontowego i pod tym względem zaczął należeć raczej do peryferii.

Chcesz przeczytać artykuł do końca?

Zaloguj się, jeden tekst w miesiącu dostępny bezpłatnie.

Zaloguj się