Pamiętajmy, że na ogół nie przekłada się kolejny raz zwykłych czytadeł (to też się zdarza choćby ze względów praktycznych, np. z powodu trudności z uzyskaniem praw do istniejącego przekładu, ale tu sprawa jest oczywista…). Chęć przełożenia na nowo budzą zwykle arcydzieła, a w każdym razie książki mające samoistną wartość literacką, artystycznie i językowo niebanalne. To z miłości do oryginału, z fascynacji nim rodzi się w tłumaczu pragnienie samodzielnego odwzorowania go w polszczyźnie. Istnienie lub nie jakiegoś dawnego przekładu obchodzi go tylko o tyle, że na nowy, jeśli dawny jest w miarę przyzwoity, trudniej znaleźć wydawcę. Niekiedy tłumacz ma inną od autora „starego” (nie zawsze bardzo starego…) przekładu koncepcję językową, inaczej „słyszy” melodię oryginału i nowe tłumaczenie jest niejako polemiczne w stosunku do dawnego. Ale i wtedy chodzi o książki dla tłumacza osobiście szczególnie ważne.
W grę wchodzi też chęć zmierzenia się ze znakomitym i ważnym tekstem.
Zawodowy tłumacz, utrzymujący się z tego dziwnego zajęcia, jest trochę jak szewc, pracuje na zamówienie i szyje takie buty – przekłada takie książki – jakie u niego zamówią.
Zdarza mu się więc tłumaczyć teksty, które go niezbyt obchodzą, albo dzieła nawet wartościowe i pouczające, ale pisane dość topornym językiem. Dlatego dopada go czasem pragnienie, by zająć się tekstem, który go czymś fascynuje.
Skoro mówimy o nowych przekładach, wypada powiedzieć parę słów o starych. One na ogół wcale nie są złe i nowe nie muszą być wobec nich wotum nieufności. Jednak język polski, tak jak inne, zmienia się. W ostatnich dziesięcioleciach robi to, zwłaszcza za sprawą telewizji i mediów internetowych, z nieznaną dotąd szybkością. Zmienia się słownictwo: z jednej strony ubożeje (natrętne „tak naprawdę”, „zamieść pod dywan”, „zaczynają się schody”, „mieć w tyle głowy”, „diabeł tkwi w szczegółach” wypierają niczym chwasty wszystkie słowa i zwroty bliskoznaczne), ale i wzbogaca się (do języka literackiego wtargnęły slangi młodzieżowe, zawodowe, grupowe, przestępcze); język pisany nabrał swobody, demokratyzuje się, ale przy okazji wulgaryzuje (słowa niegdyś oznaczane pierwszą literą i wielokropkiem obecnie występują w pełnej krasie w literaturze nazywanej – pewnie z rozpędu – piękną); zmieniła się składnia, np. zniknął zupełnie czas zaprzeszły (poza zwrotem „powinien był”, ale i tu zanika, co utrudnia czasem zrozumienie sensu wypowiedzi), zaciera się różnica między „mnie” a „mi”, dla mojego pokolenia tak oczywista, że nawet nie umiem jej naukowo objaśnić; zanika biernik ( „zakłada buta”, „wysłał esemesa”); słowa z „niskiego” rejestru językowego przechodzą do wyższego: dawniej „dogadywali się” osobnicy podejrzani lub wręcz przestępcy, dziś „dogadują się” związkowcy z pracodawcami, partie opozycyjne między sobą lub z większością parlamentarną, a nawet przed którąś z pielgrzymek papieskich usłyszałem, że w sprawie jej terminu czy programu rząd „dogada się” z Watykanem; niektóre słowa zmieniają znaczenie: „onegdaj”, które kiedyś znaczyło „przedwczoraj”, obecnie jest notorycznie używane zamiast „ongiś” i w tym znaczeniu tak wrosło w język potoczny, że już się tego nie przewalczy; inne się archaizują, np. brzmiące niegdyś (lub ongiś, ale nie onegdaj) neutralnie „udali się na wieczerzę” obecnie poza tekstami świadomie archaizowanymi brzmi sztucznie, piszemy po prostu „poszli na kolację”. Wszystko to sprawia, że niektóre stare przekłady nabierają czegoś w rodzaju lekkiej patyny, w oryginale niezauważalnej. Także dlatego tłumacz ma czasem ochotę, by ukazać swoją ukochaną książkę w języku bliższym współczesnemu.
