Pierwsze ze stronnictw wierzy w pozytywny potencjał substancji zmieniających świadomość, wskazując na ich aspekt medyczny, terapeutyczny czy mistyczny; drugie skupia się na ich destrukcyjnym, uzależniającym charakterze.
W psychodelicznej części biblioteczki z pewnością znajdą się prace naukowców związanych z kontrkulturą, na czele z próbą interpretacji Tybetańskiej Księgi Umarłych w kontekście LSD – Doświadczeniem psychodelicznym napisanym przez Timothy’ego Leary wspólnie z Ralphem Metznerem i Richardem Alpertem (Okultura, Warszawa 2011). Do tej samej dziedziny należą publikacje Stanislava Grofa badającego terapeutyczny potencjał odmiennych stanów świadomości (m.in. Poza mózg, Wydawnictwo A, Kraków 1999) czy Pokarm bogów Terence’a McKenny (Okultura, Warszawa 2010), klasyczna pozycja „alternatywnej antropologii”. McKenna wysuwa hipotezę o substancjach psychoaktywnych jako o jednym z motorów napędowych ewolucji człowieka. Również w głośnym cyklu esejów Przełamując umysł (Okultura, Warszawa 2010) Daniel Pinchbeck opisuje osobiste doświadczenia z substancjami halucynogennymi stosowanymi w różnych kulturach, próbując znaleźć klucz do szamańskiego, magicznego sposobu myślenia w realiach XXI w.
Ten psychodeliczny optymizm to jedynie mały wycinek literatury na temat substancji odurzających. Większą jej część zajmuje problematyka uzależnień, a także społecznego i ekonomicznego kontekstu, do którego należą narkotyki. Z neurobiologicznego punktu widzenia temat omawia Carlton K. Erickson w Nauce o uzależnieniach (Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2011). Paul Martin w książce Seks, narkotyki i czekolada (Muza, Warszawa 2010) stara się znaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego ludzie mają potrzebę, aby się odurzać; w tym celu badania historyczne łączy z wiedzą z zakresu biologii i psychiatrii. Psychologiczny i socjologiczny kontekst uzależnień, ich konsekwencje i perspektywy resocjalizacji zostały dogłębnie opisane przez Michaela Gossopa w książce Narkomania. Mity i rzeczywistość (PWN, Warszawa 1993). Polityczny i społeczny wymiar globalnej „wojny z narkotykami”, w której splatają się zorganizowana przestępczość, uzależnienia, przemoc i społeczna krzywda, to temat zbioru esejów i rozmów Wojny narkotykowe. Doniesienia z pola walki (Krytyka Polityczna, Warszawa 2011). W książce Farmakologizacja wojny. Historia narkotyków na polu bitwy (WUJ, Kraków 2012) Łukasz Kamieński przedstawia narkotyki jako rodzaj psychologicznej broni w dawnych i współczesnych wojnach.
Narkotyki miały spory udział w rozwoju dwudziestowiecznej kultury, zwłaszcza jej awangardowych odgałęzień. O niektórych z nich pisze Anna Nacher w jednym z esejów zamieszczonych w książce Rubieże kultury popularnej (Galeria Miejska Arsenał, Poznań 2012). Matthew Collin w Odmiennym stanie świadomości (Muza, Warszawa 2006) analizuje historię kultury klubowej i muzyki tanecznej, dla których „paliwem” stały się pastylki ecstasy; książka opisuje utopijne początki ruchu i jego stopniową degenerację. Na polskim rynku ukazało się również kilka publikacji poświęconych ruchowi hippie, w tym fabularyzowany reportaż o Kenie Keseyu i jego ruchu Merry Pranksters – Próba kwasu w elektrycznej oranżadzie Toma Wolfe’a (Iskry, Warszawa 1995), czy dzieje polskiej odnogi tej subkultury – Mistycy i narkomani Wojciecha „Tarzana” Michalewskiego (Tygart, Kraków 1999). Ostatnia z wymienionych książek ma wiele wspólnego z nurtem osobistych literackich relacji osób, które mają za sobą doświadczenie nałogu: nadal popularna wśród młodych czytelników lektura My, dzieci z dworca ZOO Christiane F. (Iskry, Warszawa 1987), bezkompromisowy treściowo i formalnie Ćpun Williama S. Burroughsa (Amber, Warszawa 2004), Heroina Tomasza Piątka (Czarne, Wołowiec 2002).
