Jakie piękne samobójstwo Rafała Ziemkiewicza to więcej niż kontynuacja tez zawartych w głośnych książkach Piotra Zychowicza Pakt Ribbentrop- Beck i Obłęd ’44. Ziemkiewicz nie tylko wspiera „rewizjonistyczne” opinie swojego redakcyjnego kolegi z tygodnika „Do Reczy”, ale idzie o krok dalej. Autor bez pardonu rozprawia się z XIX-wiecznymi polskimi powstaniami, negatywnie ocenia czasy II Rzeczypospolitej, głównie rządy sanacji, wreszcie ostro krytykuje uległy wobec aliantów, „marionetkowy” rząd Władysława Sikorskiego, a potem Stanisława Mikołajczyka. Wytyka niedojrzałość takim postaciom jak lider sprzysiężenia podchorążych Piotr Wysocki, członek Rządu Narodowego z okresu powstania styczniowego Stefan Bobrowski, sanacyjny szef MSZ Józef Beck. Większość bohaterów wymienionych w książce zasłużyła na rozliczenie, niemniej chyba nie takie, jakie proponuje Ziemkiewicz. Umniejszając zasługi każdej z tych postaci, uwypukla tę samą zgubną chorobę, jaką ma być „polskie szaleństwo”, łatwość do przelewania krwi za ojczyznę.
Ziemkiewicz nie docenia faktu, iż etos powstań był kluczowym spoiwem tożsamościowym i państwotwórczym międzywojnia. Czy mogło być inaczej, zważywszy na charakter odzyskanej i utrwalonej w walce o granice niepodległości? Wyrażone w książce opinie trafiają więc w stare koleiny, powielają znane historykom antypowstańcze tezy Romana Dmowskiego piętnujące bezrozumne trwonienie substancji narodowej. Ocena sanacji stanowi kalkę negatywnych poglądów wszystkich poważniejszych opozycyjnych polityków dwudziestolecia, od endecji przez centrolew aż po utworzony przez Sikorskiego Front Morges. Na plan pierwszy wysuwa się intelektualny uwiąd rządzących elit, prywata, forowanie miernot, zgubny wpływ autorytaryzmu na społeczeństwo. Ziemkiewicz w swoich sądach zapędza się dość daleko. Któż chce być członkiem narodu lwów dowodzonych przez baranów (a raczej czytając expressis verbis: baranów prowadzanych przez baranów), kontynuatorem tradycji głupiego pobrzękiwania szabelką, niepoprawnym marzycielem „dziecinnie” traktującym politykę w kategoriach moralnych? Autor stwierdza, że gdyby istniał gabinet psychoanalityczny, do którego mogłyby przychodzić narody, Polacy powinni być jednymi z pierwszych pacjentów. Zarzucając polskim elitom ułańską fantazję, zaleca terapię, której na imię Realpolitik.
Ferment czy skandal?
Ostrość oskarżeń współgra miejscami z nieparlamentarnym językiem. Choćby w tych fragmentach, gdzie czytamy o „wydymaniu” i „przecweleniu” Sikorskiego i Mikołajczyka przez alianckich gangsterów. Należy dodać, że postawienie w zasadzie znaku równości między demokratycznymi przywódcami Churchillem i Rooseveltem a Hitlerem i Stalinem jest skandaliczne. Słów o II wojnie światowej, w której „nie było żadnej walki Dobra ze Złem, tylko krzątanina mniejszych i większych gangsterów, starających się nachapać każdy dla siebie, ile się tylko da”, nie można traktować inaczej niż jako demoralizujące nadużycie. Dodajmy do tego zazdrość Ziemkiewicza, że to Francji trafił się u władzy ktoś taki jak kolaborujący z III Rzeszą Pétain, a nie „jakiś idiota od honoru”. Pomijając ahistoryzm tego stwierdzenia (większość elit nazistowskich nie chciała polskiego rządu prohitlerowskiego), należałoby się zastanowić, czemu ma służyć ten historyczny nihilizm. Nie znajduję innych powodów niż chęć podgrzania atmosfery i wywołania awantury.
