Nasz Bóg miłosiernie
Podarował nam piękno i zachwyt
Pozwalając pióru siły
Pogrążyć nas w tajemnicę Miłości
(z jezydzkiego poematu o Stworzeniu Ziemi, tłum. JB)
.
Sanktuarium w Lalesz schowane jest w niewysokich górach na północy Regionu Kurdystanu w Iraku. Nie jest monumentalne. Właściwie na pierwszy rzut oka wygląda jak wejście do zwykłej górskiej miejscowości, którą wyróżniają jedynie stożkowate wieże oraz to, że wszyscy przybysze muszą zdjąć buty, by wędrować dalej po górskiej ścieżce na bosaka. Znajduje się tu święte Białe Źródło (Kaniya Spî), którego woda ma według tradycji działanie oczyszczające i uzdrawiające. To w niej chrzci się jezydzkie dzieci. Centralnym miejscem jest grób założyciela tej religii szecha Adiego.
Jezydzi należą do tej części Bliskiego Wschodu, o której wciąż niewiele wiadomo. Odkrywanie tej zapomnianej i tak bardzo prześladowanej przez wieki mniejszości religijnej może wnieść wiele w rozumienie problemów całego regionu, a być może również i świata.
Potomkowie Adama
Jezydzi są etnicznymi Kurdami, mówią dialektem kurmandżi języka kurdyjskiego. Są jednak tacy, spośród nich, którzy za Kurdów się nie uważają, deklarując, że są po prostu jezydami. Jezydą jednak nie można się stać, ot tak, po prostu, poprzez „nawrócenie”. Trzeba urodzić się w jezydzkiej społeczności, która w dodatku do dziś zachowała dość skomplikowaną strukturę kastową. Niechęć niektórych jezydów do bycia Kurdami wynika dziś, jak się zdaje, z kilku powodów. Przede wszystkim z przywiązania do religijnej podstawy kształtowania własnej tożsamości. Według legendy o pochodzeniu jezydzi są synami Szehida, syna Dżera, który powstał z Adama bez udziału Ewy. Stąd też, jak się czasem podkreśla, pochodzić ma ontologiczna różnica między nimi a innymi ludźmi, z którymi nie powinni zawierać związków małżeńskich. Opierając się na tym podaniu, niektórzy jezydzi uważają wciąż, że nie ma potrzeby przyjmowania żadnej nowoczesnej „etnicznej” ani „narodowej” tożsamości, skoro stara definicja może wciąż satysfakcjonować. Inni, a jest ich większość, uważają się dziś za przynależnych do społeczności kurdyjskiej, która w XX w. bardzo aktywnie zaczęła działać na rzecz ukształtowania własnej nowoczesnej tożsamości narodowej.
Liczbę jezydów określa się dziś rozmaicie, od 200 tys. do 1 mln. Rozbieżność ta, wskazywana w wielu naukowych publikacjach, wynika w istocie z braku rzetelnych danych i z rozproszenia jezydów po świecie. Prawdopodobnie jednak w przeszłości znacznie więcej kurdyjskich plemion wyznawało tę religię. Prześladowania sprawiły jednak, że wielu z wyznawców wyemigrowało lub przeszło na islam. Dziś zamieszkują głównie w Iraku (około 200 tys. osób), na północ od Mosulu, gdzie mieści się jezydzkie sanktuarium Lalesz, a także w rejonie Szejchan i Dżabar Sindżar. Niewielka, ok. 15-tysięczna społeczność jezydzka zamieszkuje też Syrię, a jeszcze mniejsza Turcję (około 400 osób). Drugim ważnym miejscem jest bez wątpienia Kaukaz, zwłaszcza kraje takie jak Armenia i Gruzja. To w tym regionie (będącym pod patronatem carskiej Rosji) jezydzi chronili się przed prześladowaniami, jakie czyhały na nich zwłaszcza w XIX w. w państwie osmańskim. Ponadto, spora liczba jezydów zamieszkuje dziś Europę i Rosję.
