Sam autor nazywa go swoim „prywatnym eksperymentem polsko-niemieckim” (s. 305). Nietypowa perspektywa tej relacji, łącząca oderwanie się od stereotypów i chęć pojednania, umożliwia czytelnikowi przyjrzenie się problemowi wspólnej polsko-niemieckiej historii w nowy sposób.
Temat pamięci obu narodów w dalszym ciągu budzi wiele sprzecznych i intensywnych emocji. Zdaje się, że dotychczas nie udało się udzielić satysfakcjonującej odpowiedzi na stawiane pytania, zaś kwestie podnoszone do dyskusji nie zostały w żadnej mierze wyczerpane.
Nowak pokornym okiem obserwatora relacjonuje bolesne, często niepojęte wydarzenia. Mówi o II wojnie światowej przez pryzmat ludzkich dramatów: masowych samobójstw kobiet w Wildenhagen, eksperymentalnym ośrodku w Lebensborn, zaginionych dzieciach; nie pomija też współczesności, na którą składa się piętno dziejów i silna pozycja gospodarcza Niemiec – poznajemy kulisy przygranicznego handlu, przemytu ludzi, postenerdowskiej rzeczywistości i pracy za granicą. Jednak najważniejsza jest refleksja o pamięci, zapominaniu i problemach tożsamościowych współczesnych Niemców, których niszczy brak pewności siebie, autentyczności oraz ukryte poczucie winy.
Nowak czyni ważny krok w stronę pojednania. Nie szuka winnych – ci są po obu stronach – pokazuje historię w Polsce nieznaną, trudną do przepracowania. Historię, która nigdy nie będzie taka sama dla Polski i Niemiec.
_
Włodzimierz Nowak
Obwód głowy
Wydawnictwo Dowody na Istnienie, Warszawa 2015, wyd. II, s. 336
