Użyczam tego określenia celowo, ponieważ trudno mi przypomnieć sobie równie entuzjastyczne spotkanie z prozą, która otwiera niepomierne pokłady biografii oraz twórczości autorek w Polsce (poza wąskim specjalistycznym gronem) zupełnie nieznanych.
Z bibliofilską ciekawością i badawczym zapałem wczytywałam się w literaturę zapomnianą i wciąż nową, choć przecież odległą w czasie, umiejscowioną w międzywojniu. Z jednej strony zaskakuje fakt, że do tej pory polskiemu literaturoznawstwu nie było dane poznać dorobku tylu fascynujących pisarek. Z drugiej zaś – właśnie dzięki tej sytuacji możliwe stało się wypełnienie luki przez pionierski projekt naukowo-translatorski, dający panoramiczny ogląd kobiecego prozatorstwa w epoce ukraińskiego modernizmu.
Na antologię składają się przekłady i opracowania „małych form” narracyjnych, czyli opowiadań, noweli, esejów, artykułów publicystycznych, takich pisarek, jak Olha Duczyminska, Marija Hałycz, Katrina Hrynewyczowa, Dokija Humenna, Sofija Jabłonska, Natałena Korołewa, Hałyna Orliwna, Sofija Parfanowycz, Milena Rudnicka, Ołena Rżepecka, Nadija Surowcowa, Ołena Teliha, Darija Wikonska, Iryna Wilde, Hałyna Żurba, których utwory powstały w latach 1914–1944. Choć po przeczytaniu biogramów i tekstów kryterium wyboru dzieł może wywoływać pewien niedosyt i chęć poznania twórczości w szerszym ujęciu, to decyzja redaktorek o niezamieszczaniu fragmentów utworów o większej objętości, lecz publikowaniu tylko kompzycji krótszych i w całości, wpłynęła na wysoką jakość i kształt tomu. Mankamentem jest jednak nieczytelność datowania tekstów – zamiast zbiorczych adresów bibliograficznych i not edytorskich lepiej byłoby podać konkretne informacje o czasie powstania przy poszczególnych utworach.
Należy podkreślić, że w antologii prezentowane są wyłącznie dokonania kobiet, co wiąże się z faktem, że dorobek pisarek ukraińskich jest wciąż marginalizowany i niewystarczająco zbadany, a ich zapis doświadczeń fin de siècle’u, nowoczesności i XX-wiecznych tragedii pozwala na zmianę lub uzupełnienie dominujących opinii o literaturze i relacjach społecznych tamtych czasów. Taka koncepcja dowartościowuje twórczość kobiet ulokowaną poza historyczno-literackimi kanonami oraz małe narracje pozostające w cieniu dominujących gatunków.
Cechą wspólną pisarstwa ukraińskich modernistek jest zaangażowanie w opis zróżnicowanej wspólnoty doświadczeń kobiecych i społecznych, których powiązanie autorki doskonale wyczuwały i utrwalały w swoich tekstach. Ich niejednorodny zakres tematyczny i unikatowa poetyka odzwierciedlają indywidualne światopoglądy, styl, motywacje pisarskie. Wartością jest również to, że autorki świadomie (choć nie zawsze był to priorytet) utrwalały zmiany emancypacyjne i obyczajowe, wpływy literackiej tradycji (także autorek polskich) i próby zerwania z nią, relacje środowiskowe i prywatne. Na kształtowanie ich pisarskich losów miało wpływ życie w społeczeństwie patriarchalnym oraz wydarzenia historyczne – dwie wojny, totalitaryzmy, naciski, represje – o czym pisze wnikliwie we wprowadzeniu Ola Hnatiuk.
