Od czasów Soboru wracałem kilkakroć do tego tematu, zwłaszcza w pogadankach dla seminarzystów. Chciałbym odpowiedź na pytanie wielu księży, zawarte w tytule niniejszego rozdziału, trochę wyostrzyć, dedykując ją moim przyjaciołom duchownym, starszym i młodszym, którym zawdzięczam nieporównanie więcej, niżbym umiał wyrazić, prawiąc im rzeczy miłe. Ufam więc, że i miłe, i niemiłe czytelnicy duchowni zechcą przyjąć – mówię to z całą powagą – jako niedoskonały wyraz mojej wdzięczności.
Ludzie oceniają Kościół wedle postawy księdza
Nie tylko ode mnie i nie tylko na tym miejscu dostaniecie za chwilę, drodzy Klerycy, porcję swoistych morałów. Przez całe życie będziecie spotykać moralizatorów amatorów. To chyba dobrze. Jan XXIII często powtarzał, że chrześcijanie mają zwracać uwagę na znaki czasu: tak samo trzeba zwracać uwagę na głosy płynące od społeczności wiernych, jakim będziecie służyć i jakich będziecie prowadzić. Oczywiście nie może to być stałe napięcie: co też ludzie o mnie mówią? Własną osobowość rozpoznaje się w oczach innych, własna osobowość krystalizuje się w zetknięciu z innymi. Ale za długo trwać w takiej nadmiernie bacznej ciekawości nie byłoby dobrze, bo człowiek im bardziej dojrzewa, tym bardziej zapomina o sobie i myśli o innych. To znaczy bardziej kształtuje siebie samego nie przez autoanalizę, ale przez działanie na rzecz ludzi, którym ma służyć. Autoanaliza – jak mi się wydaje – nie powinna być posunięta za daleko, nie powinna trwać za długo. Niechby pozostała po niej pewna wrażliwość czy też pewna czujność, ale nie napięta i grzebiąca w swoich psychicznych głębiach, tylko czujność pełna życzliwości i szacunku wobec uwag innych. To Wam da najwięcej, bo ludzie, chcąc nie chcąc, będą Was uczyć tego, czego będą od Was oczekiwać.
A ludzie oczekują od księdza strasznie dużo. Dla większości ksiądz jest wciąż reprezentantem Kościoła. Świeccy nadal zapominają, że oni też. Ciągle trwa – głęboko zresztą uzasadniony – nawyk, aby przede wszystkim w księdzu widzieć przedstawiciela Kościoła, co więcej – przedstawiciela samego Chrystusa.
Tak to już jest, że wielu świeckich przyszło do Kościoła dzięki księdzu, ale też wielu odeszło z powodu księdza. Ksiądz jest tym żywym znakiem, na który wszyscy patrzą i według którego Kościół oceniają.
Spokojna naturalność
I cóż właściwie ludzie świeccy zauważają w księdzu na pierwszy rzut oka? Co pozytywnie oceniają, a co negatywnie? Wydaje mi się, że młodzi – ale nie tylko oni – bardzo pragnąc zrozumienia dla swych spraw, przychylnego i uważnego wniknięcia w te sprawy, zarazem nie oczekują „kolesiowatości”. Bardzo to jest ciekawe, że niemal wszyscy spodziewają się od księdza zarówno zrozumienia, jak i pewnego dystansu czy pewnego typu autorytetu, który naturalnie nie zasadza się na darciu nosa, tylko wynika z tej służby, jaką ksiądz pełni. Tymczasem księża czasem uważają, że stając na poziomie młodych, przyjmując przelotne maniery czy mody, które trwają niekiedy przez jeden sezon, stają się im bliżsi i łatwiej do nich trafiają. Mnie się zdaje, że to iluzja.
