Będziemy rozmawiać o brzydkim słowie na „p”, czyli o patriarchacie.
Pozwól, że na początku naszej rozmowy zacytuję fragment ze Świadomej kobiecości analityczki jungowskiej Marion Woodman: „Siła sprowadzająca się do kontrolowania innych nie jest tym samym, czym siła płynąca z osobowej obecności. Patriarchalna siła jest oparta na kontroli, nie ceni sobie innych ludzi, jest zainteresowana jedynie władzą”. Woodman uchwyciła esencję patriarchatu jako koncepcji kulturowej, której podstawowym narzędziem jest dzielenie.
Ale nie tylko.
Patriarchat charakteryzuje także władza, kontrola, przemoc (w tym instytucjonalna) i ich przeróżne realizacje. Patriarchat ma sprawdzone sposoby, by zarządzać ludźmi bez poszanowania dla nich i uznania ich podmiotowości. Ze względu na to, że „czynnik ludzki” jest mało ważny – liczy się pryncypium, które często przyjmuje formę sztywnego dogmatu lub ortodoksji i sprawia, że nie próbuje się kogokolwiek zrozumieć czy też się dogadać. Ten sposób organizacji rzeczywistości, zarówno zewnętrznej, jak i wewnętrznej, jest niechętny różnorodności, polifonii wątków, ponieważ one niosą zagrożenie utratą kontroli, odstępstwem, herezją. Taki mechanizm implikuje dążenie do totalitarnych systemów myślowych i pojęciowych.
Co przez to rozumiesz?
Kiedy mówimy, że coś się dogmatyzuje, nawet np. w języku nauki, to znaczy, że obszar, który podlegał dyskusji, obserwacji, wglądom, sztywnieje i zaczyna być narzędziem struktury opresyjnej, uniemożliwiającej ruch. Dlatego jedną z cech patriarchatu jest umiłowanie hierarchii jako medium dla autorytetu. Autorytetu, który nie wynika z siły charakteru, wiedzy i doświadczeń, dokonań, które odnoszą się do najważniejszych wartości humanizmu, tylko z miejsca w hierarchii właśnie. Zatem osoba, która przeżyła wiele trudności, wiele zrozumiała, dokonała czynów, którymi można się chlubić, a nie posiada prestiżowej pozycji, będzie marginalizowana przez osoby stojące wyżej, jej głos będzie deprecjonowany, mimo że odzwierciedla mądrość.
Chcesz powiedzieć, że niesłuchanie jest narzędziem władzy?
Tak, niezwykle subtelnym. Zaczynając od indywidualnego aspektu, kończąc na kulturowym. Jeżeli jesteśmy w relacji, np. w stałym związku, z kimś, kto nie słucha lub unieważnia nasz głos, to ta osoba stosuje na nas mechanizm władzy. Treści, które płyną od nas, przestają mieć znaczenie, nie służą kształtowaniu rzeczywistości rodzinnej na równych prawach. W terapii mówi się w takim przypadku o języku władzy lub o pozycji władzy. To sytuacja, gdy ktoś np. utrzymuje dom i jednocześnie uzurpuje sobie prawo do decydowania o wszystkim. Słowa pozostałych członków rodziny, niezależnie, jak adekwatne i ważne, zostają wyciszone.
Kiedy patrzymy na tło kulturowe i mówimy, że patriarchat nie lubi różnorodności i odmiennych narracji, bo mu to przeszkadza w sprawowaniu władzy, to trzeba przypomnieć, że nie lubi też wykluczonych, biednych, gorszych, tych, którzy mają kłopot. W jednostkach przyjmujących zasadę władzy objawy słabości budzą niechęć i odrzucenie, a najczęściej prowadzą do zastosowania różnych form opresyjnego traktowania. W polityce też tak to działa, czego skrajnym dowodem są totalitaryzmy – słabość trzeba wyrugować, bo inaczej może rozsadzić ten monolit, rozmyć jasność jedynego słusznego osądu. Gdyby głos mniejszości, głos wykluczonych wybrzmiał, to trzeba by coś z tym głosem zrobić – wysłuchać go, przyjąć jakieś regulacje, a wtedy mogłyby się wydarzyć straszne rzeczy. Skuteczniej więc, z punktu widzenia władzy, jest pozostać głuchym.
