Opowieść o związku między Beatriz – zamożną Hiszpanką w średnim wieku – a znacznie starszym od niej polskim pianistą (jego imię i nazwisko – Witold Walczykiewicz – brzmią na tyle trudno dla hiszpańskiego ucha, że funkcjonuje on w narracji po prostu jako „Polak”). Co ich zbliżyło do siebie? Jego – zachwyt dla niej. Ją – zachwyt, który widzi w jego oczach.
To współczesna wariacja na temat miłości romantycznej, dworskiej, realizującej się bardziej w fantazji niż w codzienności. Beatriz nie bez powodu nosi imię ukochanej Dantego. Tym razem jednak to nie kochający mężczyzna, lecz adorowana kobieta opowiada całą historię i dzięki temu ma nad nią władzę. Zachowuje więc „bezpieczny sceptycyzm wobec schematów myślenia, które miażdżą i niszczą żywe istoty”. Przygląda się fascynacji Polaka ze zdziwieniem, litością – wobec ostatnich porywów erosa w starym męskim ciele – wreszcie chyba z pewną wdzięcznością za uczucie, którym ją obdarzył. Witolda i Beatriz dzieli język – kolejny bohater tej opowieści. Porozumiewają się w obcym im angielskim, który sprawia, że każda wypowiedź naznaczona jest „niezdeterminowaniem przekładu”. Bariera, która zawsze w pewnym stopniu istnieje między ludźmi, zostaje zwielokrotniona.
Polski w Polaku jest mało – to Chopin, papież i dobrze znany splot ambiwalentnych uczuć („Ja kocham Polskę i jej nienawidzę. Nic szczególnego. Wielu Polaków tak ma” – mówi Witold). A także tajemniczy Przyjaciel rodziny – powieść, którą bohater nazywa „polskim Werterem”, a czytelnicy łamią sobie głowę, o jaką książkę chodzi.
Późne dzieło noblisty jest powściągliwe, chłodne, ale ostatecznie daje satysfakcję z przyglądania się temu miłosnemu spotkaniu.
J.M. Coetzee Polak tłum. Aga Zano, Wydawnictwo Znak, Kraków 2024, s. 192
