Łukasz Tischner

10 lat po A Secular Age

Charles Taylor jest dziś bodaj najbardziej utytułowanym żyjącym filozofem, który po publikacji A Secular Age (Epoka świecka, 2007) zyskał renomę żyjącego klasyka.

z Charlesem Taylorem rozmawia Łukasz Tischner

Odzyskiwanie kontaktu. Poezja w epoce świeckiej

Wiersz prowokuje, wydobywa, tworzy potężne poczucie odzyskania kontaktu jako czegoś bardzo ważkiego, poruszającego i wpływającego na sposób, w jaki powinna się kształtować nasza relacja do natury.

Łukasz Tischner

Peter Stamm umie opowiadać. Potrafi też z precyzją zegarmistrza (jest w końcu Szwajcarem) dobierać odpowiednie trybiki i sprężynki, które bezszelestnie wprawiają w ruch powieściowe postacie. Jego mistrzostwo jest tak wielkie, że w trakcie lektury zdarzało mi się zapomnieć, że historia młodych architektów – Alexa i Sonii – jest wymyślona. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie Małgorzata Łukasiewicz, która kongenialnie przełożyła powieść.

Łukasz Tischner

Proza wygnania

Tymon Terlecki i Jerzy Stempowski mają szczęście do oddanych edytorów i znawców ich twórczości. To Ninie Taylor-Terleckiej, Jerzemu Timoszewiczowi i Andrzejowi Stanisławowi Kowalczykowi zawdzięczamy liczne wydania pism i listów tych dwóch mistrzów polskiej kultury.

Łukasz Tischner

Wierność wygranej

Ta książka zrodziła się ze sprzeciwu. Sprzeciwu wobec pozorów kultury, religii i mądrości. Przede wszystkim jednak pozoru dialogu między wierzącymi i niewierzącymi. Jerzy Sosnowski kilkakrotnie odwołuje się w Co Bóg zrobił szympansom? do idei dialogu, którą zarysował w Etyce solidarności ks. Józef Tischner, i przypomina, że prawdziwy dialog zakłada wstępną gotowość do uznania, iż adwersarz ma w jakiejś mierze rację. Gotowość autentyczną, która nie jest misjonarskim podstępem. Rzadka to postawa, przynajmniej w wymiarze tzw. sfery publicznej.

Łukasz Tischner

Dwie pierwszorzędne siły

Wreszcie w jednym tomie znalazły się wszystkie najważniejsze teksty Czesława Miłosza o Witoldzie Gombrowiczu i na odwrót! Mamy tu teksty literackie (m.in. fragmenty Dziennika Gombrowicza, Ziemi Ulro i Roku myśliwego Miłosza), ale i szkice krytycznowspomnieniowe Miłosza, zachowaną korespondencję pisarzy (poszerzoną o listy do innych adresatów, które rzucają światło na ich stosunki), a dodatkowo szkice „Kota” Jeleńskiego i Rity Gombrowicz. Zaletą tomu jest logiczne i chronologiczne uporządkowanie,które pozwala śledzić krok po kroku, jak obaj się inspirowali i wspierali

Łukasz Tischner

Huculski Odys na wygnaniu

Dwa tomy korespondencji dają niepowtarzalny wgląd w codzienność artysty i emigranta. Choć oba są wyjątkowe, pierwszeństwo przyznałbym listom,którymi wymieniali się Józef Wittlin z Tymonem Terleckim. Po części dlatego że bezkonkurencyjne są rozbudowane przypisy, w których Nina Taylor-Terlecka dzieli się swoją oszałamiającą erudycją na temat oficjalnego i prywatnego życia skamandrytów i londyńskiej emigracji.

Łukasz Tischner

Miłosz za Wielką Wodą

Bunt Miłosza ma też inny, religijny wymiar. Jak pokazują Rozmowy zagraniczne, nie chodzi jednak o szowinizm katolika czy chrześcijanina, ale o instynktowną wręcz postawę zadziwienia tajemniczością świata.

z Aną-Marią Rizzuto rozmawia Łukasz Tischner

Boskość w tępym umyśle

Wierzenie religijne jest zawsze dynamicznie uwarunkowane przez wewnętrzną rzeczywistość wierzącego. Ta sytuacja ani nie wzbogaca, ani nie zubaża tego, co religia jako instytucja kulturowa lub Bóg jako istniejąca istota może dać konkretnej osobie. Zwraca jedynie naszą uwagę na psychiczne warunki niezbędne do faktycznego przekonania o istnieniu nieuchwytnej boskości.

Łukasz Tischner

Pani Janka

Mieliśmy się wkrótce zobaczyć. W planach była wyprawa na jazz „U Muniaka”, odwiedziny w galerii „Zderzak” i – co najważniejsze – domowy wieczór urozmaicany przez wrzaski dzieci, popisujące się przed „ciocią”. Pani Janki nie będzie już w Krakowie. Nie będzie w Kopenhadze ani w Netanii. Będzie naprawdę smutno.

Karol Tarnowski, Robert Piłat, Jacek Filek, Barbara Chyrowicz SSPS, Łukasz Tischner, Wojciech Bonowicz

Nadzieja na nadzieję

Mówi się, że „nadzieja jest matką głupich”, kojarzona jest z naiwnością. W przypadku filmu, teatru, literatury jest to jeszcze bardziej wyraźne: powszechne jest odczucie, że tam, gdzie pojawia się nadzieja, tam prawdopodobnie mamy do czynienia z czymś „z niższej półki”. Dlaczego spojrzenie przeniknięte nadzieją traktowane jest jako przejaw swoistego zdziecinnienia?

Łukasz Tischner

Idzie mu o życie

Mamy już za sobą kampanię medialną, która windowała Kronos na listy bestsellerów, i gorące polemiki o to, czy w ogóle jeść tę żabę. Pora najwyższa, by przyjrzeć się Kronosowi bez uprzedzeń, ale i bez namaszczenia.

Łukasz Tischner

Metamorfozy „bez-wiednego kapłana”

Niezmienność pragnienia transcendencji w zmieniającym się radykalnie świecie Michał Masłowski stara się pokazać, sięgając do polskiej literatury ostatnich dwustu lat. Czy to nie przesada, skoro, jak głosi podtytuł książki, zamierza on zająć się „współczesną kulturą polską”? Otóż nie, bo głównych bohaterów jego esejów – Miłosza, Gombrowicza, Mrożka, Konwickiego, ale i Jana Pawła II, nie da się zrozumieć bez uwzględnienia ich dialogu z polskim romantyzmem.

Łukasz Tischner

Silniejsza niż starość

Z niemal dziesięcioletnim opóźnieniem trafia do polskiego czytelnika trzeci tom prozy Janiny Katz – Opowieści dla Abrama. Znając poprzednie (Moje życie barbarzyńcy i Puckę), wiemy, że pojawiający się na okładkach ekscentryczny szyld: „literatura skandynawska” ma jedynie związek z językiem oryginału. Katz pisze po duńsku wariacje na temat polsko-żydowskiego losu.

z Bartłomiejem Dobroczyńskim rozmawia Dominika Kozłowska, Łukasz Tischner

Odnawianie tożsamości

Dla człowieka religijnego święta to radykalne odnowienie swojej tożsamości. Nie chodzi tu jednak tylko o tożsamość indywidualną. Chrześcijaństwo w pewnym sensie zakłada tożsamość człowieka na poziomie całej ludzkości: aby nie było Greka, Żyda, poganina. A ostatecznie zakłada nawet tożsamość niemal absolutną, bo mówi: aby Bóg był „wszystkim we wszystkich”. To oznacza, że w pewnym sensie, w ramach tego świętowania, mamy nieomal niewykonalne, ale bardzo piękne i pociągające zadanie – ustabilizowanie, odnowienie, zasilenie siłami życiowymi tożsamości na poziomie wszystkiego.

z Charlesem Taylorem i Tomášem Halíkiem rozmawia Elżbieta Kot, Łukasz Tischner, Wojciech Bonowicz

Jaskinia filozofów

W kwietniu tego roku podczas X Dni Tischnerowskich, w ramach tradycyjnej już „Jaskini filozofów”, o wierze, nawróceniu i różnych do nich drogach opowiadali Charles Taylor i Tomáš Halík. Poniżej publikujemy zapis tej dyskusji.

z Józefem Puciłowskim OP rozmawia Łukasz Tischner

Patriotyzm szerokiego serca

Naszą dumę narodową możemy czerpać z dziedzictwa Pawła Włodkowica, który jest patronem mądrego rządzenia państwem, budowania jedności w wielości. Dzięki takim postaciom jak on nie było w Polsce królobójstwa, co jak wiadomo zdarzało się w historii Francji i Anglii.

Łukasz Tischner

Miłosz jako miara

Trudno w to uwierzyć, ale już w przyszłym roku (30 czerwca 2011) upłynie 100 lat od dnia narodzin Czesława Miłosza w Szetejniach nad rzeką Niewiażą.

Łukasz Tischner

Mistyka i duchy wieszczów

„Mistyka nadwiślańska” nie potrzebuje kultu, lecz zrozumienia. Klucza hermeneutycznego, który pozwoli wydobyć z niej najczystsze przesłanie ewangeliczne i pomoże przejść wraz z jej świadkami drogę od tego, co partykularne ku temu, co powszechne.

z bp. Grzegorzem Rysiem i Karolem Tarnowskim rozmawia Łukasz Tischner, Janusz Poniewierski

Im chodziło o miłosierdzie, a nie o sprawiedliwość

Tym właśnie jest miłosierdzie – ono musi zakładać cielesność osób. Ono musi akceptować świat jako stworzenie. Ta duchowość jest zatem, jak sądzę, bardzo (chciałoby się powiedzieć: całościowo) egzystencjalna. Obejmuje całego człowieka, wszystkie jego władze i jednocześnie także świat jako miejsce, w którym żyjemy. Tu nie ma miejsca na żaden dualizm.

z Ritą Gombrowicz rozmawia Łukasz Tischner

„Jestem biednym, polskim diabłem”. Gombrowicz i religia

Boskość młodości to dla Witolda Gombrowicza poczucie pełni sił, zaufanie do własnego ciała. A po młodości ma się zaczynać potworność… To bardzo dziwne.

z s. Małgorzatą Chmielewską rozmawia Łukasz Tischner

Pozszywać to, co rozdarte

Polska jest rzeczywiście krajem nadziei. Nadziei na piękno. Jestem osobą wierzącą, więc ufam, że świat został stworzony przez Boga i Jego Miłość, a potem oddany nam w dzierżawę. Jest jednak popsuty – psujemy go sami, czasem psują go siły natury – więc to my mamy budować jego harmonię, odsłaniać piękno: to zadanie naszego życia.

Jan Andrzej Kłoczowski, Jarosław Kuisz, Karol Tarnowski, Michał Bardel, Łukasz Tischner, Paweł Kłoczowski

„Zgroza nagłych cisz”. Trudne dziedzictwo Filozofa

Numer poświęcony dziedzictwu życia i myśli Leszka Kołakowskiego nie może się obyć bez dyskusji, bo właśnie żywioł wieloosobowego dialogu najlepiej pokazuje wszechstronne dziedzictwo i sokratejską naturę tego filozofa.

Łukasz Tischner

Rękopis z Łopusznej o tym jak kwaśnica „Scyptykowi” rozum naprościła

Przesło troche roków i dyktatura proleratariatowa zacena go mierzić, bo uwidzioł, ze niescęść nie ubywo, a od tej całej dialektyki ino kołowacieje i mency sie jako kozica we wnyku.

Łukasz Tischner

Zaufać Desdemonie

Taylor wskazuje, że nie bez znaczenia dla ostatecznego zerwania tej odnogi humanizmu z religią była złość na chrześcijaństwo. Brała się z niechęci ludzi oświecenia do karno-prawnej doktryny grzechu pierworodnego i z racjonalistycznej niewiary w świat cudów (odczarowanie), ale Taylor dowodzi, że to zbyt słabe uzasadnienie, zważywszy na siłę niechęci.

z Henrykiem Markiewiczem rozmawia Łukasz Tischner

Przed teorią nie ma ucieczki

Możliwe, iż dla ludzi mojego pokolenia nowe teorie są trudne do zrozumienia. Jeśli idzie o mnie, zdarza się, że po uważnej lekturze dochodzę do przekonania, iż daną myśl można było wyrazić znacznie prościej i że po takim przekładzie okazuje się banałem albo arbitralnym paradoksem.

Łukasz Tischner

Miłosz i wiek sekularny

Jak łatwo się domyślić, ja opancerzone nie zna „antystruktury” i polega na tym, co podsuwa mu rozum instrumentalny. Wierząc w jego moc, więzi sam siebie w weberowskiej „żelaznej klatce” – poddaje się dyktatowi zasady efektywności i osłabia swe więzi z innymi. Niedostępne jest mu doświadczenie karnawałowego „communitas”, czyli spontanicznej i fundamentalnej wspólnoty poza systemem ról i hierarchii dominujących w danym społeczeństwie.

Łukasz Tischner

Pod władzą kobiety

Jak wiadomo, Gombrowicz trafił na Simone Weil w latach pięćdziesiątych.

z Jeanem Vanierem rozmawia Łukasz Tischner, Wojciech Bonowicz

Arka dla świata

Zapytano kiedyś Martina Luthera Kinga, czy zawsze będzie tak, że jedna grupa będzie się uważać za najwspanialszą i pogardzać innymi. Odpowiedział, że będzie tak, dopóki nie rozpoznamy, nie zaakceptujemy i nie pokochamy tego, co w nas pęknięte, czym gardzimy i co ukrywamy.

z José Casanovą rozmawia Łukasz Tischner, Wojciech Bonowicz

Katolicki to naprawdę znaczy globalny

Katolicyzm jest w istocie ruchem de-fundamentalizującym. Oczywiście, istnieją różne lokalne ruchy sekciarskie, ale Kościół prowadzony przez kolejnych papieży kontynuuje aggiornamento.

Piotr Graczyk, Stanisław Grygiel, Leszek Aleksander Moczulski, Henryk Siewierski, Paweł Taranczewski, Łukasz Tischner, Piotr Wojciechowski

Co zawdzięczamy religijności ludowej?

Wokół tematu religijności ludowej narosło bardzo wiele mitów, sporo jest przekłamań lub nieporozumień. Bardzo często religijność ludowa traktowana jest albo jako synonim zacofania, albo – przeciwnie – jako ostoja wiary prawdziwej i nieskażonej złymi wpływami „nowoczesności”. Chcąc przeciwstawić się tym skrajnym tendencjom, zapytaliśmy naszych Autorów, co osobiście zawdzięczają religijności ludowej.

Piotr Wojciechowski, Łukasz Tischner

Hanka Nowobielska – zapomniana wielkość

Jarosława Janina (Łukasiewiczówna) Fiutowska (1912-1992) nie była góralką. Los sprawił, że podczas pierwszej wojny światowej jej matka, wcześnie owdowiała wiejska nauczycielka spod Lwowa, trafiła na Podhale i tu znalazła pracę. Bieda nie pozwoliła przyszłej poetce zdobyć wykształcenia, wielokrotne przeprowadzki ze wsi do wsi, z jednej wynajmowanej izby do następnej, zostawiły u wrażliwej dziewczynki trwałą pamięć wiecznego szukania miejsca, niepewności siebie.

Łukasz Tischner

Gombrowicz wieszczem?

Nie ucichły jeszcze spory wokół obecności Witolda Gombrowicza na liście lektur licealnych, choć zapewne zagłuszy je kampania parlamentarna. Jak pamiętamy, pozbyć się Gombrowicza za wszelka cenę próbował Roman Giertych.

Łukasz Tischner

Ból nie jest snem

To już czwarta książka o Gombrowiczu Jerzego Jarzębskiego, który żartobliwie nazywa siebie „matuzalemem gombrowiczologii”. Daj Boże jednak literaturoznawczym młodym gniewnym tyleż interpretacyjnej świeżości, otwartości na nowe, często rewolucyjne propozycje lektury, uważności dla analizowanego dzieła.

z Olgą Stanisławską, ks. Adamem Bonieckim, ks. Tomaszem Węcławskim oraz Adamem Zagajewskim rozmawia Łukasz Tischner, Krystyna Strączek

Duchowy atlas świata

Zapewne nie uda nam się wyczerpać tytułowego tematu, ale wszyscy chyba czujemy, jak bardzo potrzebne jest choćby śladowe uporządkowanie chaotycznej rzeczywistości początku XXI wieku.

z Jeanem Vanierem rozmawia Wojciech Bonowicz, Łukasz Tischner

Każda utrata jest dla zmartwychwstania

Tajemnica śmierci polega na tym, że jakoś musimy być oczyszczeni, odarci z zewnętrznych warstw, aby wyłoniła się osoba. Zmartwychwstanie to wyłonienie się osoby. Wierzchnie warstwy cebuli muszą być zdarte.