Miesięcznik Znak

z Jarosławem Mikołajewskim rozmawia Michał Jędrzejek

Dantego reportaż z zaświatów

Trzeba wreszcie dać polskiemu czytelnikowi pojęcie, co Dante zobaczył, usłyszał, czego doświadczył. Przekazać mu podstawy potrzebne do zrozumienia jego wizji świata.

Michał Zabdyr-Jamróz

Bunt przeciw tyranii merytokracji

Rynek wcale nie nagradza wysiłku pielęgniarki bardziej niż rentiera utrzymującego się z odziedziczonej kamienicy. Równość startu w tym wyścigu jest kompletną mrzonką.

M. M. Owen

O pocieszeniu, jakie Camus znajdował w absurdzie futbolu

Piękno, pisał Camus, jest jak „mgnienie wieczności w chwili, którą pragnęlibyśmy przedłużać w nieskończoność”. Futbol był dla niego nieustającym pościgiem za pięknem – i w grze, i w jej oglądaniu.

Andrzej Franaszek

Czułość

„Zrób co możesz”. Trzymałem w rękach tę kartkę pół stulecia później. Najchętniej może bym ją wykradł z archiwum, zamiast tego sfotografowałem, wydrukowałem, oprawiłem. Dziś jej reprodukcja wisi przy moim łóżku. Codziennie rano, chcąc nie chcąc, przypominam sobie to wezwanie.

Zbigniew Mikołejko

Papierowa korona zła

Krytyczne wydanie „Mein Kampf” przypomina, że „dzieło” Hitlera to kompilacja sloganów z tanich broszurek. Dziś może być posępnym gadżetem, curiosum lub co najwyżej ideologicznym fetyszem.

Susan Sontag

Dziewięć myśli o intelektualistach

Dobra zasada, zanim pójdziesz na marsz i zaczniesz skandować hasła: jeśli nie było cię na miejscu i nie doświadczyłeś realiów wojny czy niesprawiedliwości, nie masz prawa się wypowiadać, nawet jeśli dana sprawa budzi twoją sympatię. Jeśli nie masz wiedzy i doświadczeń z pierwszej ręki – milcz.

Susan Sontag

Uwagi o pięknie

Zdolność do poddania się wszechogarniającemu zachwytowi piękną rzeczą jest zaskakująco trwała i objawia się w najbardziej skrajnych warunkach. Nawet wojna, nawet wizja pewnej śmierci nie może jej stłumić.

Aleksandra Grzemska

Susan Sontag jako metafora

Jej portrety, ze spojrzeniem uwodzącym intelektem, z nonszalancką mową ciała, to już ikony popkultury. Susan Sontag jest idolką. Czy jednak wystarczająco uważnie i krytycznie traktujemy jej rozważania? Czy nie ulegamy pokusie idealizacji i fetyszyzacji tej postaci?

Piotr Bartula

Elżbieta

Nie mogę pisać o Niej inaczej niż osobiście. Ogrom smutku nie zmieści się na kartce papieru, tak jak śmierć nie mieści się w życiu.

Izabela Szyroka

In memoriam. Elżbieta Paczkowska-Łagowska (1948–2021)

Znalazłszy się w kręgu oddziaływania prawdziwej osobowości, mamy poczucie, że otrzymaliśmy właśnie naszą nagrodę od życia.

Redakcja

Wspomnienia o prof. Elżbiecie Paczkowskiej-Łagowskiej

1 lutego 2021 r. zmarła w Krakowie prof. Elżbieta Paczkowska-Łagowska, wieloletnia wykładowczyni Instytutu Filozofii UJ.

Aby Warburg

Sandro Botticelli

Botticelli posługuje się antykiem niczym teczką szkiców starszego od siebie, doświadczonego kolegi, z której wyjmuje tę czy inną kartkę.

Martin Treml

Energie psychiczne. Teksty i idee Aby’ego Warburga

Spośród całej spuścizny Warburga najbardziej interesująca jest jego metoda: łączenie obrazów z różnych kultur i rejestrów, renesansowego malarstwa i zdjęć współczesnych sportowców, aby w ten sposób stworzyć z nich „maszynę do myślenia"

z Adamem Kotsko rozmawia Piotr Sawczyński

Homo Sacer. Plan i improwizacja Agambena

Giorgio Agamben publikuje od ponad 50 lat. Jego projekt „Homo Sacer” to jedno z najambitniejszych przedsięwzięć filozofii europejskiej ostatnich dziesięcioleci: setki stron zebranych w dziewięć książek. Jaki jest ich punkt wspólny i co jest w nich najważniejsze?

Piotr Sawczyński

Agamben. Autoportret filozofa

W swej autobiografii Agamben zrywa z wizerunkiem filozofa publicznego. Jawi się nam raczej jako ten, który najlepiej czuje się przy zastawionym książkami biurku, a jeśli już toczy polityczne dyskusje, to nie na agorze, lecz we własnym ogródku, gdzie rozgrzaną sporem głowę można schłodzić lampką sączonego w gronie przyjaciół wina.

Stefan Klemczak

Czy należy zburzyć pomnik Davida Hume’a?

Dlaczego tylu wybitnych przedstawicieli epoki oświecenia przejmowało poglądy rasistowskie, skoro potrafili w wielu innych kwestiach głosić śmiałe, nowatorskie opinie?

z Pierrem Hadotem rozmawia Martin Legros

Przeżywać każdą chwilę, jak gdyby była pierwsza i ostatnia

Ideą Hadota było przywrócenie filozofii jej starożytnej roli – miała przede wszystkim kształtować życiową postawę. Odpowiedzi na trzy poniższe pytania, pozwalają zobaczyć, na czym polegał ten zamysł.

Pierre Hadot

Zachwycenia

Książki, które na mnie oddziałały, wyrażały to, co odczuwałem sam w sposób mglisty, wypowiadały lepiej ode mnie to, co sam chciałbym powiedzieć.

Stephen Greenblatt

Wątpliwości Darwina

Dla wielu współczesnych, włączając w to mnie samego, opowieść o Adamie i Ewie jest mitem. Oświecenie zrobiło swoje: nagi mężczyzna i naga kobieta w ogrodzie z gadającym wężem powrócili do sfery imaginacji, która dała im też swój początek. Wciąż mają jednak ogromne znaczenie dla tego, jak myślimy o niewinności i pokusie, o wysiłku, płci i śmierci.

z Adamem Lipszycem rozmawia Marek Maraszek

Walter Benjamin. Ekstatyczny podróżnik

Benjamin to fascynujący myśliciel. Znał na pamięć Goethego, ale był też zaciekawiony kreskówkami z Myszką Miki. Uznając kulturę masową za wartościowy przedmiot analiz, stał się prekursorem zmiany w humanistyce

Walter Benjamin, Asja Lacis

Neapol

Kawiarnie neapolitańskie są małomówne. Dłuższe w nich przesiadywanie jest raczej wykluczone. Filiżanka supergorącego espresso i do widzenia, drogi gościu.

z Magdaleną Grochowską rozmawia Andrzej Brzeziecki

Chęć humanizowania świata

Czapski mówił, że ludzkie życie to mysia bieganina, przecięta niekiedy olśnieniem. Mnie zajmują takie momenty, sytuacje graniczne, w których maski spadają i objawia się prawda o bohaterze.

Piotr Napiwodzki

Jean Delumeau. O lękach, które zostają

Lektura książek Jeana Delumeau niesie z sobą ryzyko dostrzeżenia, że było i jest inaczej, niż do tej pory przypuszczaliśmy. Średniowieczny „złoty wiek wiary” okazuje się legendą, a współczesne czasy sekularyzacji – okresem dynamicznej odnowy duchowej.

Michał Łuczewski

Roger Scruton. Wykradając błogosławieństwo

Zanim otrzymał tytuł szlachecki z rąk księcia Karola, zanim Václav Havel, Andrzej Duda i Viktor Orbán nagrodzili go najwyższymi odznaczeniami swoich państw, zanim w Wielkiej Brytanii stał się dziedzicem na Scrutopii (squire of Scrutopia), Basia mówiła na niego czule Squirrel, Wiewiórka.

Judith Friedlander

Ágnes Heller. Dobrzy ludzie istnieją

Ágnes Heller była nie tylko wybitną i przystępną filozofką, ale także dobrym człowiekiem – „bycie dobrym” to był zresztą przedmiot jej filozoficznych badań. Nie żeby ona kiedykolwiek włączyła siebie do grona osób, które opisywałaby tym sformułowaniem. Ale ja – owszem – tak o niej myślę

Richard Kearney

Bóg po Bogu

Co nastanie po Bogu? Jakie będą następstwa naszej zgody na odejście Boga? Co ujawni się z tej nocy nie-wiedzy, z tej chwili porzucenia i opuszczenia? Zwłaszcza tym, którzy – po pozbyciu się „Boga” – wciąż poszukują Boga?

z Richardem Kearneyem rozmawia Michał Jędrzejek, Mateusz Burzyk

Droga do siebie wiedzie przez innego

Twierdzę, że można wierzyć w boskość, ale jednocześnie wątpić i stawiać pytania. Można być też niewierzącym, ale chcieć wierzyć albo przynajmniej zrozumieć i podjąć dialog z tymi, którzy wierzą. Można nawet być jednym rano, a drugim wieczorem – w ciągu jednego dnia.

Łukasz Moll

Życie po koronawirusie

Epidemie, podobnie jak wojny, rewolucje czy katastrofy naturalne, to momenty politycznego przesilenia. Nic dziwnego, że krytyczni myśliciele pracują obecnie nad demaskacją nadużyć władzy i próbują opisać kształt wyłaniającego się świata. W jakim kierunku zmierzają ich diagnozy?

Catherine Malabou

Kwarantanna w kwarantannie i z dala od niej. Rousseau, Robinson Crusoe i „ja”

Podziwiam tych, którzy potrafią analizować obecny kryzys wywołany przez pandemię COVID-19 w odniesieniu do globalnej polityki, kapitalizmu, stanu wyjątkowego, kryzysu ekologicznego, strategicznych relacji między Chinami, Stanami Zjednoczonymi a Rosją itd. Osobiście na tę chwilę ja sama staram się być „jednostką”.

Roberto Esposito

Vitam instituere

Pozostanie przy życiu to pierwsze zadanie, któremu ten przeklęty wirus rzuca wyzwanie śmiertelne. Jednak stawiając mu czoła, nie możemy zrezygnować także z dalszego życia we wspólnocie: z innymi, dla innych, poprzez innych.

Tomáš Halík

Ksiądz podziemnego Kościoła

Wspólnota kapłańska, do której należałem, działała ostrożnie, skrycie, bardzo konspiracyjnie. Nawet mojej matce, z którą mieszkałem aż do jej śmierci w roku 1986, nie mogłem powiedzieć, że jestem księdzem.

z ks. Tomášem Halíkiem rozmawia Mateusz Burzyk, Michał Jędrzejek

Chrześcijaństwo śpi

Niektórzy uważają, że chrześcijaństwo wciąż jest na początku swoich dziejów, inni, że umiera. Ja sądzę, że chrześcijaństwo jest w trakcie sjesty, że śpi. To jednak ważny czas. Odpoczynek umożliwia podjęcie nowych zadań, pozwala pójść głębiej.

Jonathan Haidt, Greg Lukianoff

Rozpieszczony amerykański umysł

W imię emocjonalnego dobrostanu studenci college’ów coraz mocniej domagają się ochrony przed słowami i ideami, które im się nie podobają. Wyjaśniamy, dlaczego ma to niszczycielski wpływ na edukację i zdrowie psychiczne.

Mikołaj Starzyński

Przeciw złudzeniom. Antynatalizm i jego argumenty

Czy posiadanie dzieci jest moralnie wskazane, neutralne czy naganne? Są ludzie, którzy udzielają stanowczej i radykalnej odpowiedzi: płodzenie potomstwa jest niedopuszczalne i wszyscy – niezależnie od kontekstu – powinniśmy z niego zrezygnować. Takie poglądy określa się mianem antynatalizmu.

Joshua Rothman

Nie urodzić się wcale

Antynatalistyczny filozof David Benatar przekonuje, że byłoby lepiej, gdyby już nikt nigdy nie miał dzieci.

z Bogdanem de Barbaro, Barbarą Chyrowicz SSpS, Markiem Krawczykiem i Piotrem Grzegorzem Nowakiem rozmawia Anna Mateja, Wojciech Bonowicz

Transplantacje. Czy jest się czego bać?

Czas zmienić nasze podejście do przeszczepiania narządów. Nie musimy traktować dawców pośmiertnych jak herosów, dokonujących nadludzkich czynów. Wręcz przeciwnie: jest to forma pomocy, której nie wypada odmówić.

Łukasz Kwiatek

Problemy z empatią

Krytykować empatię to tak, jakby rozpowiadać, że się jest przeciw małym kotkom. Intuicyjnie czujemy, że empatia jest czymś dobrym. Potwierdzają to zresztą liczne badania. Ale czy wystarczy ona, by – jak chcieliby niektórzy – rozwiązać wszystkie problemy świata?

Kazimierz Bem, Jarosław Makowski

Zwykły prorok

W Ameryce nie ma sporu – od kwestii rasowych poczynając, poprzez wojnę w Afganistanie czy Iraku, a na ocenie ruchu Occupy Wall Street kończąc – w którym Cornel West nie brałby udziału. Użycza swojego kaznodziejskiego głosu tym, których zazwyczaj się nie słucha.

Cornel West

Być człowiekiem, być nowoczesnym, być Amerykaninem

Pozostaję chrześcijaninem przede wszystkim dlatego, że konkretny przykład miłości i współczucia Jezusa przedstawiony w Ewangelii tworzy najbardziej absurdalny i pociągający sposób bycia w naszym tragikomicznym świecie.

Zygmunt Bauman

Pro domo sua. Bauman o Baumanie

Wierzyłem i wierzę nadal, że jeśli socjologia ma jakieś praktyczne znaczenie, to polega ono na wspieraniu ludzi w wysiłkach, jakie podejmują, aby zrozumieć własne życie i nadać sens swoim doświadczeniom.

Stanisław Lem

Przyszłość otwarta na dobre i na złe

Zagadnieniu „sztucznej inteligencji” poświęcono do dziś całe biblioteki. Podział stanowisk od siekiery dzieli wypowiedzi ekspertów i laików na obóz przekonanych, że AI da się zrealizować technicznie lub biotechnicznie, i na przeciwników, utrzymujących, że maszyny inteligencji ludzkiego typu nigdy nie osiągną. Ponieważ muszę być zwięzły, muszę być apodyktyczny.

Gianni Vattimo

Wierzyć w wiarę

W powrocie do religii - tak, jak w przypadku zapomnienia o byciu, o którym mówi Heidegger - nie chodzi o przypomnienie zapomnianego źródła poprzez uczynienie go w pełni obecnym, lecz o to, by pamiętać, że zawsze już było ono przez nas zapomniane i że wspomnienie tego zapomnienia i tego dystansu tworzy autentyczne religijne doświadczenie.

Idee