Miesięcznik Znak

Hanna Malewska

Kim są dziś faryzeusze?

„Nie można przemilczeć, że wśród «katolików» są skamieniałe faryzejskie sumienia” - pisała w 1946 roku Hanna Malewska. Jej przestroga nie utraciła na aktualności.

z Nicholasem Carrem rozmawia Krzysztof Kornas

Technologie, którymi myślimy

Przyzwyczailiśmy się do ciągłego strumienia informacji, a nasza uwaga podąża dziś głównie za nowościami. W ten sposób tracimy jednak to, co stanowi o głębokim myśleniu – możliwość podjęcia świadomej decyzji, o czym w ogóle chcemy myśleć.

z Moniką Baryłą-Matejczuk rozmawia Edyta Zielińska-Dao Quy, Ewelina Kaczmarczyk

Z szacunku dla siebie

Jeśli potraktujemy emocje jako informacje na temat tego, co się dzieje wewnątrz i na zewnątrz nas, wtedy one same podpowiadają nam, jak o siebie zadbać, co wybierać i na co zwracać uwagę.

Michał R. Wiśniewski

Trochę wolnego od wszystkiego

W naszym przeładowanym elektronicznymi mediami i gadżetami świecie często mówi się o potrzebie cyfrowej ascezy. Warto jednak zadać sobie pytanie: od czego naprawdę potrzebujemy odpocząć i kogo faktycznie stać na taki luksus?

Marta Sapała

Moje zmęczenie nie jest tylko moje

Choć może się wydawać, że nigdy nie byliśmy tak zmęczeni jak obecnie, „wyczerpanie” nie jest nowym terminem – pojawia się regularnie, pod różnymi nazwami, odkąd ludzkość obserwuje własną kondycję. Zmieniają się jedynie winni.

Redakcja

Czas na zmiany!

Od rozwiązań, które wypracujemy w energetyce, transporcie i designie, a także od zmiany trendów związanych z żywieniem, zależy nasza odpowiedź na zachodzące zmiany klimatyczne. Czy możemy je wyhamować lub znacząco spowolnić? Jakie są nasze możliwości, a gdzie napotykamy przeszkody?

Marek Maraszek

Umoralniona polityka

Zbiór esejów Gadacza to starcie dwóch różnych pomysłów na książkę. Pierwszy z nich kryje się w podtytule zapowiadającym rozważania o wadach i zaletach moralnych. Czytelnik otrzymuje więc poszerzone i pogłębione eseje na temat cnót, które wcześniej mógł śledzić w czasopiśmie „Charaktery”.

Urszula Zajączkowska

Wiej!

Kluczem do zrozumienia tego świata jest na pewno cecha, która dziś jest w zaniku, jest nieopłacalna i w obecnej rzeczywistości postrzegana jako słabość. To wdzięczność. Wdzięczność za innych, żywych i nieożywione cząstki materii, dzięki którym jesteś.

z Magdaleną Budziszewską rozmawia Edyta Zielińska-Dao Quy

Mówcie prawdę

Częścią dobrej komunikacji jest nauczenie dzieci zachwytu. Nie wystarczy wygłaszać im pogadanek o miłości do przyrody. Trzeba jeszcze zarazić je elementarną wrażliwością i przyjemnością płynącą z kontaktu z naturą.

Marta Dymek

Żywność: przyzwoitość indywidualnych praktyk

W wielu kręgach wciąż najpopularniejszym pytaniem w kontekście ekologii i przyszłości jedzenia jest to, czy stawiać na zmiany systemowe, czy też na indywidualne praktyki kształtowania rzeczywistości. A częstym komentarzem do tych drugich jest opryskliwa uwaga, że przecież nie zmienią świata. Im dłużej się je powtarza, tym częściej ze smutkiem przychodzi mi do głowy, że być może są wyrazem wyższościowego myślenia.

Karol Trammer

Transport: potrzeba atrakcyjnej oferty

Dla walki z globalnym ociepleniem istotne jest zaszczepienie w ludziach przekonania, że transport zbiorowy jest lepszy niż samochód. Aby ich przekonać, trzeba jednak przedstawić dobrą ofertę. Zamiast snuć odległe wizje, wolę stąpać po ziemi, wskazując problemy mi najbliższe, które stosunkowo łatwo można by rozwiązać.

Marcin Popkiewicz

Energetyka: kreatywna destrukcja

Z naukowego, technicznego i ekonomicznego punktu widzenia nasze możliwości są ogromne. Moglibyśmy osiągnąć cel neutralności klimatycznej, a przy tym podnieść jakość życia. Istnieje jednak ryzyko, że skończymy jak skansen, zyskując przydomek: Coalland („Węglandia)”, co wymawia się podobnie do Poland.

Jacek Moskwa

Nasz przyjaciel Alf

17 stycznia zmarł w Rzymie Alfred Gawroński, zwany powszechnie Alfem. Filozof, miłośnik antyku, łącznik między Włochami a Polską. Widywaliśmy się w pewnej pizzerii nad Wisłą, gdzie tłumaczył mi zawiłości logiki. W miarę upływu miesięcy i lat coraz wyraźniej zauważałem, że pamięć dopisująca mu niegdyś świetnie zaczyna go opuszczać, chwilami prawie zupełnie.

Marta Duch-Dyngosz

Czy historia Zagłady jest antypolska?

Takie działania jak proces przeciwko Janowi Grabowskiemu i Barbarze Engelking mogą odwieść wielu badaczy, edukatorów, ludzi kultury czy aktywistów od zajmowania się tematyką Holokaustu.

Dorota Kotas

Co mi zrobił patriarchat?

Bardzo trudno wyrasta się na kogoś, w kim jest siła i pewność siebie. To egzotyczne wartości, które skutecznie eliminuje wychowanie dziewczynek do bycia grzecznymi i ciągłe przywoływanie ich do porządku. Takie wychowanie sprawia, że codziennie chce się wyłącznie zniknąć.

z Martą Niedźwiecką rozmawia Urszula Pieczek

Różnorodność zamiast hierarchii

Patriarchat boi się różnorodności i polifonii wątków, a przede wszystkim kwestionowania utartych schematów i status quo. Ograbił kobiety z siły, sprawczości i ekspresji, a mężczyznom odebrał możliwość wchodzenia w relacje.

Olga Gitkiewicz

Parking mój widzę ogromny

Katarzyna Kasjanowicz

Nie opowiedzą nam swoich snów

Jerzyki, skalary, koty i niedźwiedzie – wszystkie śpią, a większość prawdopodobnie także śni. Jakie są ich nocne zwyczaje? Które nas zadziwią? Czy miewają koszmary?

George Lakoff

Zrozumieć Trumpa

O Trumpie wiele już napisano i powiedziano. Szanuję spostrzeżenia dokonane przez inteligentnych i elokwentnych komentatorów. Jednakże jako doświadczony badacz w zakresie kognitywistyki i lingwistyki chciałbym wnieść perspektywę tych nauk do zrozumienia fenomenu Trumpa.

Henryk Woźniakowski

Marcin Król, człowiek wolny

Demokracja nie może być „zimna”. Musi zawierać jakąś treść, jakąś wizję dobrego życia, nie może ograniczać się do „letniej wody w kranie” – temu przekonaniu Marcin pozostawał wierny przez całe życie.

z Magdą Kaczor rozmawia Elżbieta Kot

Śpijcie spokojnie

Jeśli nocą pracujemy, a potem próbujemy to odsypiać, to, po pierwsze, nigdy nie śpimy równie długo, po drugie, wcześniej pojawiają się choroby, takie jak cukrzyca, nadciśnienie, otyłość, zespół metaboliczny.

Olga Drenda

Hygge kontra słowiański przykuc

„Lokalne filozofie” kojarzą się z wizją rodem z folderu turystycznego, z pokazem obyczajów dla wycieczki. Zakładają, że większość ludzi w danym miejscu żyje jednakowo i podziela podobne wartości. Trochę tak, jakbyśmy próbowali wylewność i gościnność starszej daty Podlasiaków zaprojektować na całe polskie społeczeństwo.

z Władysławem Stróżewskim rozmawia Michał Jędrzejek

Światłocień

W rozpatrywaniu samego siebie trzeba zachować ostrożność, aby uniknąć tak megalomanii, jak i nadmiernego autokrytycyzmu. Zawsze jest jakiś światłocień.

z Januszem Czapińskim rozmawia Elżbieta Kot

Kołowrotek szczęścia

Gdy zbadano zwycięzców loterii i sparaliżowane ofiary wypadków samochodowych, okazało się, że już po kilku miesiącach od tych wydarzeń ich poziom zadowolenia z życia wracał niemal do poprzedniego stanu. Niezależnie od okoliczności możemy zachować równowagę ducha i przynajmniej umiarkowane poczucie szczęścia.

Mira Marcinów

Historia psychiatrii, czyli pole minowe

Obłąkanych w okresie przedpsychiatrycznym odnajdziemy w najróżniejszych miejscach. Są w przytułkach u braci miłosierdzia, w Tollhäuserach (domach wariatów) i w „szalonych kamienicach”. Przez wieki szaleniec będzie zmieniał swój status, raz jako opętany, innym razem jako „święty”, czarownica czy „wioskowy głupek”.

z Karoliną Zalewską-Łunkiewicz rozmawia Urszula Pieczek

Jestem tu dzisiaj dla ciebie

Jeśli się decydujemy, że chcemy poświęcić chwilę i wesprzeć osobę w depresji, musimy nie tylko wygospodarować na to czas, ale też mieć świadomość, że to może nie być łatwe.

Justyna Bargielska

Na karuzeli

Nie mogłam się zgodzić na to, że mam chorobę afektywną dwubiegunową. Chciałam, żeby moje skoki ze spadochronem, pisanie w miesiąc całych książek, moja nierozsądna zdolność do błyskawicznego zakochiwania się, żeby to wszystko, co nadawało mojemu życiu sens, a przede wszystkim blask, wynikało z tego, kim i jaka jestem, a nie – co mi jest.

z Dominiką Dudek rozmawia Elżbieta Kot

Kryzys to nie choroba

Badania przeprowadzone przez WHO w 2010 r. w Europie wskazują, że w każdym roku ponad 38% całej populacji cierpi na jakieś zaburzenie psychiczne, wliczając w to uzależnienia. Oczywiście to nie oznacza aż tak wysokiego odsetka chorób psychicznych.

Redakcja

Czego nas uczą XX-wieczni intelektualiści

W ciągu ostatniego roku zmarli Ágnes Heller, Jean Delumeau i Roger Scruton. Ich drogi życiowe pokazują różne sposoby bycia intelektualistą: Heller to wrażliwy świadek historii i politycznych turbulencji minionego wieku, Delumeau – klasyczny uczony, człowiek biblioteki, a Scruton – prowokator, który ze swojego życia pragnął uczynić dzieło sztuki. Łączyło ich jedno: imponująca wszechstronność zainteresowań.

Piotr Napiwodzki

Jean Delumeau. O lękach, które zostają

Lektura książek Jeana Delumeau niesie z sobą ryzyko dostrzeżenia, że było i jest inaczej, niż do tej pory przypuszczaliśmy. Średniowieczny „złoty wiek wiary” okazuje się legendą, a współczesne czasy sekularyzacji – okresem dynamicznej odnowy duchowej.

Filip Springer

Nieucieczka

Widok czarnych maszyn mknących znikąd donikąd z nieludzkim hałasem nad czarną wodą był bez wątpienia najstraszniejszym obrazem, jaki został mu z czasu pandemii.

Olga Gitkiewicz

Wkręceni w pracę

– Czy można być zwykłym człowiekiem bez pracy? – zapytał kilka dni temu mój niespełna siedmioletni syn. Powiedziałam mu, że tak; zdziwił się. Ale i ucieszył.

Michał Łuczewski

Roger Scruton. Wykradając błogosławieństwo

Zanim otrzymał tytuł szlachecki z rąk księcia Karola, zanim Václav Havel, Andrzej Duda i Viktor Orbán nagrodzili go najwyższymi odznaczeniami swoich państw, zanim w Wielkiej Brytanii stał się dziedzicem na Scrutopii (squire of Scrutopia), Basia mówiła na niego czule Squirrel, Wiewiórka.

Judith Friedlander

Ágnes Heller. Dobrzy ludzie istnieją

Ágnes Heller była nie tylko wybitną i przystępną filozofką, ale także dobrym człowiekiem – „bycie dobrym” to był zresztą przedmiot jej filozoficznych badań. Nie żeby ona kiedykolwiek włączyła siebie do grona osób, które opisywałaby tym sformułowaniem. Ale ja – owszem – tak o niej myślę

Michał Jędrzejek

Hans Blumenberg, niewidzialny filozof

Sto lat temu urodził się Hans Blumenberg – jeden z najciekawszych myślicieli powojennych Niemiec. Jego twórczość jest wciąż mniej znana niż prace Heideggera czy Habermasa, ale zarówno na świecie, jak w i Polsce spotyka się z rosnącym zainteresowaniem.

Iwona Boruszkowska

Czytając ból

Znajdujemy się w punkcie, w którym w dużym tempie rozwijają się kulturowe badania nad chorobą, a samo zjawisko rozważane jest już nie tylko na polu medycyny. Namysł nad nim staje się też udziałem humanistów i humanistek

Michał Jędrzejek

Na ścieżkach duchowości

Od 150 lat mamy koniunkturę na pojęcie „duchowość”. Sekularyzacji towarzyszy bowiem proces indywidualizacji religijnych poszukiwań.

z Marcinem Fabjańskim rozmawia Michał Jędrzejek, Marek Maraszek

Filozofia jako bunt i terapia

Dla wielu filozofów Zachodu życie było medytacją. Nie siadali co prawda w pozycji lotosu, ale potrafili tak na siebie wpływać, że dostrzegali świat na nowo w całej jego zmienności.

z Richardem Kearneyem rozmawia Michał Jędrzejek, Mateusz Burzyk

Droga do siebie wiedzie przez innego

Twierdzę, że można wierzyć w boskość, ale jednocześnie wątpić i stawiać pytania. Można być też niewierzącym, ale chcieć wierzyć albo przynajmniej zrozumieć i podjąć dialog z tymi, którzy wierzą. Można nawet być jednym rano, a drugim wieczorem – w ciągu jednego dnia.

Julia Fiedorczuk

Wielkie pytanie

Nie uciekaj: pierwsze wskazanie duchowości i ekologii. Zostań z kłopotami, bądź blisko, staw się na swoje życie. Znajdź swoje miejsce – właśnie tu, właśnie teraz.

z Damianem K. Markowskim rozmawia Andrzej Brzeziecki

Wszystkie nasze wojny o pamięć

Polska uważa, że na szachownicy, na której toczy się bitwa o pamięć, nie potrzebuje mocnych figur. Nie ma więc polskiego instytutu historycznego w Kijowie czy we Lwowie, a książki naszych historyków rzadko są wydawane w zachodnich językach.

Łukasz Moll

Życie po koronawirusie

Epidemie, podobnie jak wojny, rewolucje czy katastrofy naturalne, to momenty politycznego przesilenia. Nic dziwnego, że krytyczni myśliciele pracują obecnie nad demaskacją nadużyć władzy i próbują opisać kształt wyłaniającego się świata. W jakim kierunku zmierzają ich diagnozy?

Catherine Malabou

Kwarantanna w kwarantannie i z dala od niej. Rousseau, Robinson Crusoe i „ja”

Podziwiam tych, którzy potrafią analizować obecny kryzys wywołany przez pandemię COVID-19 w odniesieniu do globalnej polityki, kapitalizmu, stanu wyjątkowego, kryzysu ekologicznego, strategicznych relacji między Chinami, Stanami Zjednoczonymi a Rosją itd. Osobiście na tę chwilę ja sama staram się być „jednostką”.

Roberto Esposito

Vitam instituere

Pozostanie przy życiu to pierwsze zadanie, któremu ten przeklęty wirus rzuca wyzwanie śmiertelne. Jednak stawiając mu czoła, nie możemy zrezygnować także z dalszego życia we wspólnocie: z innymi, dla innych, poprzez innych.

Miłosz Puczydłowski

Tomáš Halík na ścieżkach wolności

Przyparty do muru, czując konieczność odpowiedzenia na surowe w swej prostocie pytanie: „kim jest Tomáš Halík?”, stwierdzam bez wahania: myślicielem wolności.

Tomáš Halík

Ksiądz podziemnego Kościoła

Wspólnota kapłańska, do której należałem, działała ostrożnie, skrycie, bardzo konspiracyjnie. Nawet mojej matce, z którą mieszkałem aż do jej śmierci w roku 1986, nie mogłem powiedzieć, że jestem księdzem.

Jonathan Haidt, Greg Lukianoff

Rozpieszczony amerykański umysł

W imię emocjonalnego dobrostanu studenci college’ów coraz mocniej domagają się ochrony przed słowami i ideami, które im się nie podobają. Wyjaśniamy, dlaczego ma to niszczycielski wpływ na edukację i zdrowie psychiczne.

776 – spis treści

Mikołaj Starzyński

Przeciw złudzeniom. Antynatalizm i jego argumenty

Czy posiadanie dzieci jest moralnie wskazane, neutralne czy naganne? Są ludzie, którzy udzielają stanowczej i radykalnej odpowiedzi: płodzenie potomstwa jest niedopuszczalne i wszyscy – niezależnie od kontekstu – powinniśmy z niego zrezygnować. Takie poglądy określa się mianem antynatalizmu.

Joshua Rothman

Nie urodzić się wcale

Antynatalistyczny filozof David Benatar przekonuje, że byłoby lepiej, gdyby już nikt nigdy nie miał dzieci.

Publicystyka

Nauka

Kultura