W księdze V Wojny peloponeskiej znajduje się słynny „dialog melijski”, w którym opisane jest przybycie ateńskiej floty na wyspę Melos. Melijczycy, choć płacili daninę Sparcie i udzielali schronienia spartańskim statkom, pozostawali oficjalnie neutralni w konflikcie między dwoma potężnymi państwami-miastami. Ateńczycy postawili jednak mieszkańcom wyspy ultimatum, Melijczycy je odrzucili, w konsekwencji czego ateńscy wodzowie zdecydowali się podbić wyspę, wymordować mężczyzn, a kobiety sprzedać w niewolę. Do tej właśnie historii nawiązuje Janis Warufakis w książce A słabi muszą ulegać? Europa, polityka oszczędnościowa a zagrożenie globalnej demokracji. Były minister finansów w pierwszym rządzie Aleksisa Tsiprasa, a obecnie lider lewicowego Ruchu Demokracji w Europie 2025 w tytule przywołuje argumentację ateńskich przywódców: sprawiedliwość panować może tylko między dwiema równymi potęgami. Słabi zaś muszą ulegać. Warufakis kwestionuje jednak zarówno geopolityczną lekcję zawartą w dziele Tukidydesa, jak i lekcję polityki oszczędnościowej, którą ponad 20 wieków później, po wielkim kryzysie 2008 r., zafundowano jego ojczyźnie.
A słabi muszą ulegać? stanowi kontynuację wydanego przed dwoma laty w Polsce Globalnego Minotaura i zawartej tam wielkiej narracji o powojennym rozwoju kapitalizmu, jego transformacji i przyczynach kryzysu 2008 r. Globalny Minotaur skupiał się na roli Stanów Zjednoczonych w stabilizowaniu globalnej gospodarki, nie mniej wypracowaną w nim teoretyczną perspektywę Warufakis umiejętnie zastosował do analizy historii wspólnej europejskiej waluty, błędów logicznych zawartych w konstrukcji euro i nieuniknionego kryzysu unii walutowej.
Obu książkom wspólne jest też przekonanie, że jeśli ekonomia chce cokolwiek opisać, to musi być polityczna. Jak również historyczna. Oraz literacka.
Śmierć globalnego Minotaura
Warufakis przeciwstawia się wszelkim teoriom ekonomicznym, które postulują polityczną neutralność mechanizmów rynkowych oraz pieniądza. Wielu marzyłby się pewnie stabilny, przewidywalny, pozornie przynajmniej neutralny pieniądz: politycy nie musieliby się bać widma dewaluacji, można by ograniczyć autonomię banków centralnych, a globalny kapitał mógłby ze spokojem zarządzać swoimi przepływami. Standard złota jest jednym z najsilniej ugruntowanych fantazmatów w wyobrażeniach na temat funkcjonowania społeczeństwa i gospodarki, a jedno z jego wcieleń stanowi system stałych kursów walutowych wprowadzony po II wojnie światowej w Bretton Woods. Problem polega na tym, że takie wyobrażenie bierze się z myślenia o światowej gospodarce w sposób, który stosować można do konkurujących na rynku przedsiębiorstw, nie zaś do całego globu. Ponieważ wszyscy żyjemy na tej samej planecie, nadwyżka jednego kraju w handlu musi oznaczać dług drugiego. Dlatego właśnie zmiana kursów walut służy stabilizacji w handlu międzynarodowym. Poszczególne gospodarki się różnią. Gdy jedna z nich jest w stanie wytworzyć więcej wartości od drugiej, będzie gromadziła nadwyżki w handlu. Jej waluta będzie wtedy coraz silniejsza, a waluta kraju deficytowego – coraz słabsza. Eksport do kraju deficytowego staje się coraz mniej opłacalny – bo płaci on coraz słabszą walutą – natomiast coraz bardziej opłaca się import. Dzięki dewaluacji waluty kraj deficytowy może szybciej spłacić własny dług (jeśli był on zaciągany w jego walucie – np. poprzez emisję obligacji rządowych). W efekcie wraz z dewaluacją własnej waluty dana gospodarka może wprawdzie coraz mniej importować z krajów z nadwyżkami, niemniej jest w stanie coraz więcej eksportować, co napędza jej rozwój, a także szybciej spłacać zaciągnięty dług.
