Jego słowa Bąk wziął sobie do serca i w Użyczeniu umysłu do plastycznej, trudnej do skategoryzowania materii eseju filmowego podchodzi z intelektualną swadą. Debiutujący pisarz – jako jeden z pierwszych w polskim filmoznawstwie – nie boi się uzupełniać „kunsztownego naczynia” własną refleksją, intuicją i temperamentem. Fascynuje go przedmiot badań, ale jeszcze bardziej intryguje go twórczy podmiot. Bo w świecie eseju filmowego przedmiot i podmiot, podobnie jak fakty i fikcja, są ze sobą nierozerwalnie splecione. W tym zakresie Bąk proponuje oryginalną kategorię „użyczenia umysłu”, w jakiej „autor [eseju] użycza umysłu widzowi i wpuszcza go do środka swojego procesu myślowego, który został uzewnętrzniony pod postacią filmu”. To tak, jakby autor pragnął poznać swoich bohaterów-reżyserów (Alana Berlinera, Jamesa Benninga, Adama Curtisa i Chrisa Markera) nie tylko po tym, co zamawiają podczas metaforycznej uczty, lecz też przyglądając się wnikliwie, jak spożywają ten „filmowy posiłek”. Bez tego „jak” trudno przeniknąć do natury „co”.
Bąk do zazwyczaj elitarnej, eksperymentalnej przestrzeni eseju wprowadza bardziej egalitarne pojęcia ze świata filmu i popkultury, takie jak identyfikacja z bohaterem, immersja czy dramaturgia. Nie tylko przemienia się w tropiącego znaczenia Indiana Jonesa, ale i korzysta przy tym z narzędzi, których nauczył się właśnie z dzieł Spielberga. Piszę to bez cienia przesady: Użyczenie umysłu to najbardziej oryginalna i najważniejsza filmoznawcza książka 2024 r.
Jan Bąk Użyczenie umysłu. Jak widz podąża za bohaterem w eseju filmowym Wydawnictwo PWSFTviT, Łódź 2024, s. 99
