Urszula Pieczek: „Polska szkoła plakatu” budzi w środowisku graficznym duże kontrowersje, a może nawet opór. Co Pan rozumie pod tym pojęciem?
Zdzisław Schubert: W tej materii rzeczywiście jest bardzo dużo chaosu. Niektórzy twórcy odżegnują się od tej tradycji, jednak jestem bardziej podejrzliwy, kiedy ktoś uważa się za jej kontynuatora. Terminem „polska szkoła plakatu” określam okres historyczny, który rozpoczął się w 1952 r. plakatem Wojciecha Fangora do francusko-włoskiego filmu Mury Malapagi w reżyserii René Clémenta. W gruncie rzeczy jest on wydrukowanym obrazem olejnym, który został rozklejony na ulicach. W latach 50. to było novum, szok, że tak w ogóle można!
Skąd wziął się termin „polska szkoła plakatu”?
W 1960 r. ukazał się w szwajcarskim prestiżowym czasopiśmie „Graphis” artykuł, w którym Jan Lenica użył tego sformułowania (w 1961 r. został przedrukowany w czasopiśmie „Polska”). Nikt nie stworzył założeń teoretycznych „polskiej szkoły plakatu” (termin ten zwykło się zapisywać w cudzysłowie). Przyjęło się, że autorem określenia jest właśnie Lenica. Jednak przed kilku laty otrzymałem artykuł od Andrzeja Turowskiego, który zaczął się wówczas interesować polskim plakatem. Ten wybitny badacz sztuki nowoczesnej powołuje się na recenzję wystawy plenerowej polskiego plakatu filmowego w 1956 r. na pl. Na Rozdrożu, w którym ten termin już się pojawia. Wydaje mi się, że to sformułowanie musiało wisieć w powietrzu, wzięło się niejako automatycznie, na zasadzie kalki od istniejącej już „polskiej szkoły filmowej”. Z jednej strony mamy genialne filmy, z drugiej – genialne plakaty filmowe.
W jakich warunkach powstawały te plakaty?
Po pierwsze, kiedy „polska szkoła plakatu” zaczęła się rozwijać, na Akademii Sztuki Pięknych nie było podziału na grafikę i malarstwo – system edukacji przewidywał ich równorzędne nauczanie na wysokim poziomie. Na Zachodzie graficy projektowi kształcili się na uczelniach specjalistycznych, malarstwo zarezerwowane było dla tradycyjnych akademii. Jan Sawka podczas pobytu w Ameryce nikomu się nie przyznawał, że robi plakaty! A plakat w Polsce reprezentował wyższy poziom niż grafika warsztatowa.
Po drugie, cała historia tzw. plakatu malarskiego zaczęła się w sytuacji, kiedy reklama była wyklęta, a młodzi artyści, którzy zaczynali się nim parać, nie znali żadnych zasad projektowania.
Lenica na pytanie, dlaczego zaczął zajmować się plakatem, odpowiadał, że nic innego prócz malowania nie potrafił, więc zaczął malować plakaty. To poniekąd kwestia przypadku, ale także warunków społecznych. W ostatnio wydanej publikacji Oto sztuka polskiego plakatu Dorota Folga-Januszewska zaprzecza temu, że specyficzna atmosfera polityczna mogła wywrzeć jakikolwiek wpływ na tę dziedzinę. Uważam odwrotnie – w innych warunkach nic takiego nie mogłoby się wydarzyć.
