To niby autorka wciąż obecna, choćby w kontekście lektur szkolnych, zwłaszcza niezmiennie dyskutowanej i wzbudzającej zachwyt tetralogii Noce i dnie. Dąbrowska może się też pochwalić niemałymi sukcesami – wystarczy wspomnieć liczne nominacje do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (pięciokrotnie!). Marcin Kozera śni się uczniom po nocach, ale koniec końców, nie wzbudza raczej fascynacji. Dwa wymienione tytuły pozycjonują autorkę jako skrojoną pod szkolne wymogi. Must read dla uczniów, i na tym koniec.
Poza oczywistym dorobkiem literackim Dąbrowska to też kobieta o ciekawej biografii: wykształcona, aktywna, angażująca się politycznie aż do końca okresu międzywojennego. Studiowała nauki przyrodnicze, socjologię oraz ekonomię na uniwersytetach w Lozannie i Brukseli. W Polsce uczyła geografii. Była żona Mariana Dąbrowskiego, z którym tworzyła wolny związek, po jego śmierci zeszła się ze Stanisławem Stempowskim. Wiele o jej romansach można dowiedzieć się z Dzienników, pojawiają się jednak zarzuty o to, że przemilczała swój biseksualizm. Wiadomo przecież o jej relacji uczuciowej z pisarką Anną Kowalską. Z podziwem czytam zdanie, które wyszło spod jej pióra: „Taka sama miłość jak inne” (Dzienniki). Warto, aby takie wypowiedzi, przywoływane również z przeszłości, pojawiały się we współczesnych dyskusjach o sytuacji mniejszości seksualnych.
Ta kobieta to jednak nie tylko twórczyni jednego hitu w czterech tomach i postać o burzliwych losach. Przypomnijmy zatem Znaki życia (korzystam z wydania z 1962 r., Wydawnictwo Czytelnik).
W liście do Eberharda Dieckmanna (młodego redaktora z wydawnictwa Rütten und Loening, który w owym czasie – mowa o roku 1955 – pracował nad nowym przekładem na język niemiecki Nocy i dni, a bez konsultacji z pisarką wziął też na warsztat opowiadanie Ksiądz Filip) pisała: „Ten tom, wysoko ceniony przez znawców, nie ma takiej popularności jak inne moje książki. Ma za to specjalne miejsce w moim autorskim sercu, które na ogół nie lubi własnych utworów. Podjęłam tam trudne zadanie napisania kilku short stories, każdej według innej zasady kompozycyjnej. Są to jakby etiudy na formę nowelistyczną. Jako robotę najwyżej stawiam z tych opowiadań Oktawię, rzecz zrobioną »z niczego«”.
Czytaj także
Odnaleźć, co ulotne
W tomie znajdujemy opowiadania: Ksiądz Filip, Panna Winczewska, Drobiazg, Szkiełko i wspomnianą Oktawię, za którą podążam – za „namową autorki”. Dąbrowska rysuje w nim sylwetkę współczesnej kobiety (tak, współczesnej!). Oto ona, Oktawia, w pewnym momencie odkrywa, że zniknął z jej życia szczebiot dzieci. Zamiast drążyć pustkę w matczynym sercu oraz zamartwiać się utratą roli matki-opiekunki, kobieta łapie wiatr w żagle i podejmuje decyzję o budowie nad morzem domu, w którym będzie przyjmować letników, przybyszy na chwilę, a może i na stałe. Przekonuje niechętnego do działania męża, że to dobry pomysł, i rzuca się w wir pracy. Nie odstraszają jej ekonomiczne przeszkody i odmowy udzielenia pożyczki – działa. Ze wszystkim świetnie sobie radzi, przewyższa mężczyzn w sprycie, nawet, co piszę z uśmiechem, potrafi lepiej rozpalać w piecu. Prowadzi ożywione rozmowy z napotkanymi interesantami, analizuje sytuację, aranżuje dom z wielką dbałością i dążeniem do sensownego wykorzystania każdego centymetra przestrzeni nieruchomości. Businesswoman w wydaniu sprzed dziesięcioleci. Jakże dobrze jest odkrywać kobiecą samodzielność i siłę w dawnej prozie! Jednak dostrzegam w tym opowiadaniu znacznie więcej.
