Życie w rytmie „hit czy kit?” może być pomocne jak forma podnoszącej ciśnienie gimnastyki. Dyskusje – czy też: utarczki – po przyznaniu ważnych (o ważności decydować może zarówno ekonomia prestiżu, jak i kwota wręczana oprócz statuetki) nagród literackich to stałe elementy życia literackiego. Zgiełk wywołany przez zderzające się głosy „za” z tymi głosami, które są „przeciw”, może przyprawiać o ból głowy, ale i świadczyć o tym, że współczesne życie literackie ma się nieźle. System binarnych opozycji zapewne daje poczucie uporządkowania (podział na tych, z którymi się zgadzamy i trzymamy, i na tych, z którymi zdecydowanie nie), ale – wydaje mi się – że to raczej pozór porządku rozumianego jako zjawisko pożądane. Bity „hitów i kitów” mogą wyznaczać rytm, ale niekoniecznie muszą. Więcej nawet: właśnie odstępstwo od wahnięć od strony „za” do strony „przeciw” wydaje się jedyną przestrzenią lektury. Nagrody to przecież tylko nagrody, o niemierzalności osiągnięć literackich powiedziano już dużo, ale z jakiegoś powodu nadal się przejmujemy, kto „wygrał”, a mniej tym, że to przecież nie zawody skoków w dal, wzwyż czy narciarskich. A może właśnie owa niemierzalność jest dla nas najistotniejsza? Z jej powodu możemy kłócić się bez końca – kłócić, bo ustalenie, która książka „naprawdę” to ta „najlepsza”, jest niemożliwe inaczej niż przez uznanie.
*
Mapa nagród literackich (jest ich sporo) może się przydać nie tylko jako temat do żywej dyskusji o zasłużonej czy nie wygranej. Znacznie bardziej interesujące są listy książek nominowanych do nagród. Praca jurorów i jurorek służyć może do wyławiania wszystkich tych tytułów, które nie dostały wystarczająco mocnego wsparcia promocyjnego, przepadły między jednym a drugim komunikatem prasowym. Niby można dotrzeć do każdej książki na własną rękę, bo wydawnictwa zwykle starają się prezentować swoje oferty nawet w mediach społecznościowych, ale łatwiej dać się złapać na lep sprzedażowych zachęt. Pomieszanie porządków krytycznych i promocyjnych to jedno z większych wzywań: jak oddzielić reklamę od recenzji?
Jurorzy i jurorki nagród literackich wykonują olbrzymią pracę przesiewową. Dzięki ich wysiłkowi czytelnicy i czytelniczki mają szansę zmierzyć się z nieoczywistymi propozycjami. Tak stało się w przypadku Nakarmić kamień Bronki Nowickiej, nagrodzonej ostatnią Nike. Ta debiutancka książeczka wydana w serii poetyckiej Biura Literackiego bez jurorskiego wskazania pewnie trafiłaby tylko do wybranych: po pierwsze, dlatego że nakład niewielki, po drugie, małe książki mają trudniej (a już książki debiutanckie na pewno), a gdy jeszcze dołożyć do kompletu poetyckość, to mamy rodzaj gwarancji na niepowodzenie. Był to podobno „kontrowersyjny” werdykt – jedni go popierali, inni się sprzeciwiali głośno i wyraźnie. Nie da się ustalić, kto „naprawdę” ma rację, ale dobrze przypomnieć, że często z takimi kontrowersjami mieliśmy do czynienia. Pamięć nas ostatnio zawodzi, zbiorowo zapominamy jakby z potrzeby przeżywania czegoś wyjątkowo złego albo dobrego, jakbyśmy rozsmakowali się w tym prostym a skutecznym chwycie sprzedażowym: „nigdy wcześniej!”, „po raz pierwszy w historii!”, „skandal!”, „wydarzenie bez precedensu!”, „nie mieści się w głowie!”, „wstyd i zgroza!” (wykrzykniki są kluczowe, hałas jest cenny). Ponieważ nic nowego się nie wydarzyło, a zasięg kłótni o werdykt jury jest przede wszystkim środowiskowy, może dobrze przyjrzeć się nagrodzonej książce?
