fbpx
Kobiety na babińcu, kadr z filmu "Mizrech un majrew" (Wschód i zachód), 1923 / oprac. graficzne: Cezary Gwóźdź
Aleksandra Grzemska listopad 2019

Wspólny pokój – wielogłos kobiet w poezji jidysz

Zarówno monografia „Kol isze”, jak i antologia „Moja dzika koza” kładą nacisk na znaczenie ról genderowych (córki, panny na wydaniu, narzeczonej, żony, matki, aguny). Ważną funkcję pełnią nie tylko relacje matka–córka, ale także poetyckie relacje siostrzańskie, w których dialog między kobietami poetkami ma istotne znaczenie.

Artykuł z numeru

Harari. Czy możemy mu zaufać?

Harari. Czy możemy mu zaufać?

Rzadko się zdarza, że wydanie monografii naukowej i antologii poetyckiej jest długo wyczekiwanym oraz przełomowym wydarzeniem w świecie literatury i nauki. Ale raz na jakiś czas takie przypadki mają miejsce, a potwierdzają to wydane niemal jednocześnie: monografia Joanny Lisek Kol isze – głos kobiet w poezji jidysz (od XVI w. do 1939 r.) oraz Moja dzika koza. Antologia poetek jidysz w wyborze i opracowaniu Karoliny Szymaniak, Joanny Lisek i Belli Szwarcman-Czarnoty. Te dwa pionierskie tomy, powstałe w ramach jednego długoletniego projektu badawczego, są wobec siebie komplementarne, choć każdy z nich proponuje inne spojrzenie na temat poezji jidysz tworzonej przez kobiety.

Monografia naukowa Joanny Lisek to pierwsza praca na gruncie polskich badań literaturoznawczych oraz jidyszystycznych prezentująca tak szczegółowo i obszernie dorobek żydowskich poetek jidysz. Autorka zbadała i opisała aż pięć wieków rozwoju poezji kobiet, których pisarstwo i biografia (silnie ze sobą zespolone) są albo znane w wąskim gronie czytelniczym oraz specjalistycznym, albo zupełnie zapomniane. W analizach dziedzictwa kobiecej literatury jidysz w ciągu 400 lat Lisek nie ogranicza się wyłącznie do jednego obszaru geograficznego, ale przybliża etapy kształtowania się twórczości ponad 30 poetek na terenach Polski, USA, Rosji (ZSRR), Ukrainy, Litwy, ukazując w ten sposób kontekst historyczno-kulturowy i społeczno-polityczny. Wyjątkowość tej pracy historycznoliterackiej polega na tym, że – po pierwsze – autorka nie tylko poddała wieloaspektowej interpretacji niemal zupełnie nieznany materiał, ale także samodzielnie przetłumaczyła większość badanej poezji niedostępnej polskojęzycznym czytelniczkom / czytelnikom; po drugie – do opisu splotu biograficznych doświadczeń, podmiotowości kobiecej oraz modeli kobiecości obecnych w poezji jidysz wprowadziła pojęcie kol isze (głosu kobiet), które znakomicie oddaje napięcie między obecnością, słyszalnością a marginalizacją, tłumieniem poetyckiej ekspresji kobiet w historii literatury (nie tylko żydowskiej); po trzecie zaś – do badań wykorzystała nie tylko metodę close reading, narzędzia z zakresu analizy i interpretacji literatury, krytyki tematycznej i przekładu, ale zwłaszcza krytyki feministycznej i badań genderowych, odważnie i pioniersko wprowadzając kategorię podmiotki lirycznej wierszy.

Celem badań Joanny Lisek było zwrócenie uwagi na niedowartościowanie dziedzictwa języka jidysz, a co za tym idzie – aktywności pisarskiej Żydówek. Uznawany za język kobiet i mężczyzn, którzy są „jak kobiety”, za język folklorystyczny i codzienny, mame loszn (język macierzysty) stanowiący przeciwieństwo loszn kojdesz (języka świętego).

Jidysz do niemal końca XIX w. pozbawiony był społecznego prestiżu, a literatura w nim tworzona, szczególnie przez kobiety, niemal nie funkcjonowała w kanonach.

Chcesz przeczytać artykuł do końca?

Zaloguj się, jeden tekst w miesiącu dostępny bezpłatnie.

Zaloguj się