Widmo krąży po nadwiślańskiej krainie – widmo „inności”. Wszystkie potęgi starej Polski połączyły się dla świętej nagonki przeciw temu widmu, prymas i prezydent, różnoracy politycy, konserwatywni „liberałowie” i reżimowi policjanci.
W takiej też atmosferze na światło dzienne wychodzi antologia polskiej „literatury queer” – Dezorientacje. Opasły, przeszło 900-stronicowy tom pod redakcją Alessandra Amenty, Tomasza Kaliściaka i Błażeja Warkockiego. Prace nad książką trwały kilkanaście lat. Trzech wybitnych specjalistów w rzeczonej dziedzinie wydaje więc dzieło przełomowe, które mogłoby zmienić oblicze polskiej ziemi; które mogłoby wykrzyczeć radykalne „nie, nie, nie” wobec starych zegarów, co w rytmie „tak, tak, tak” zbożne mielą ziarno.
Redaktorzy Dezorientacji mówią wprost – polska literatura queer jest. I pokazują, cytują, opisują: sto nazwisk polskich literatów: od XVIII do XXI w., od Karpińskiego do Janiczak – przez Mickiewicza, Sienkiewicza, Słowackiego, Konopnicką, Staffa, Iwaszkiewicza, Gombrowicza, Miłosza, Dąbrowską… – autorów wybitnych, popularnych, nieznanych, kanonicznych i nieco już zapomnianych. Dlatego też z owych 900 stron najmocniej wybrzmiewa to właśnie przesłanie: polska literatura poza dominującą normą – poza heteronormą – istnieje. Warto tu jednak poza czytelną kropką, poza zdaniem twierdzącym postawić wielki pytajnik: czy kiedykolwiek takowa – nieheteronormatywna – literatura nie istniała? Czy miała prawo nie istnieć?… Stawiając tu znak zapytania, zwróćmy się więc ku tym obszarom naszej kultury, gdzie owej „odmienności”, „inności” spodziewalibyśmy się najmniej bądź wcale.
Patronki i patroni Dezorientacji
„Trzeba raz wreszcie wypowiedzieć tę prawdę wstydliwą, systematycznie chowaną pod korcem, że co najmniej połowa współczesnej sztuki francuskiej i niemieckiej – to sztuka przewrotna. Nie tylko fabularnie – co, zresztą, jest nieistotne – zazwyczaj w sposób skryty i przejrzyście zamaskowany, nie tylko formalnie, jak André Gide (…), jak Cocteau (…); ale po prostu ujawnia się to w samych ludziach, w życiu i twórczości pojedynczych jednostek, w złożonej ich osobowości. Brzmi to jak paradoks, lecz kultury XX w. niepodobna już pomyśleć, a tym bardziej pojąć, bez tego czynnika inwersji. Matki nasze i co kulturalniejsze ciotki sprzed lat trzydziestu szeptem i ze zgrozą wspominały imię Wilde’a; dzisiaj jest inwersja na Zachodzie uświęconą niemal instytucją. (…) nie jest już obecnie domysłem, ale faktem, że Albert było na imię Albertynie” .
Fragment ten sytuuje się na pierwszej stronie rozległego wstępu Dezorientacji. I jest to cytat pochodzący z przedwojennej eseistyki Stefana Napierskiego (1899–1940). Stefan Napierski zaś – właściwie Stefan Marek Eiger – to polski pisarz, krytyk literacki, marginalizowany poeta, homoseksualista i Żyd, który na własnej skórze doświadczył wszelakich – mówiąc eufemistycznie – „niedogodności”, które niesie za sobą bycie „poza normą” (a szczególnie w jego przypadku – za bycie „innym” w okresie faszystowskiego karnawału międzywojnia) . Wydaje się więc znamienne, że właśnie taka osoba jako pierwsza miała odwagę tak mocno wyartykułować tę niewygodną prawdę o literaturze. Co istotne, Napierski mówił o literaturze zachodniej, na której – chcąc nie chcąc – wzorowali się polscy twórcy, dopisując do zagranicznej inwersji pogłos własnej, rodzimej „przewrotności” – znów – czy tego chcieli czy też nie.
