Pinokio to najczęściej tłumaczony włoski tekst, a największy żyjący filozof tego języka Giorgio Agamben uświadamia, że u Carla Collodiego nie ma strony bez gry z innym tekstem kultury. Już otwarcie stanowi prowokację: w miejscu polana powinien przecież stać król! Część nawiązań jest dobrze znana: osioł jako symbol głupoty czy epizod we wnętrzu ryby kojarzony z historią biblijnego Jonasza. Inne mniej, jak choćby Kot i Lis inspirowani postaciami afrykańskiej mitologii (obecnymi także w voodoo): Legbą i Shù.
Czytając książkę Agambena, przeplataną reprodukcjami klasycznych ilustracji Pinokia, uświadomiłem sobie, że nigdy nie mia-łem w rękach oryginalnej wersji tej bajki. Obcowałem jedynie z jej różnymi adaptacjami, w tym tymi, które zdominowały ostatnie dekady, wyprodukowanymi przez Disneya. Z jednej strony zapewniają one pomysłowi Collodiego nieśmiertelność, z drugiej – znacząco go zmieniają, zatracając część ukrytej w nim symboliki, a uwydatniając dydaktyczny wydźwięk. Z kolei włoski filozof, dostrzegając w bajce przede wszystkim wyzwanie intelektualne, gubi emocje, które towarzyszą historii pajacyka i wciąż poruszają zarówno młodszych, jak i starszych odbiorców.
O ile erudycja Agambena i egzegezy, jakie w kolejnych książkach przeprowadza, nie przestają robić wrażenia, o tyle konkluzje są jednak podobne i ostatecznie czytelniczki lądują w podobnych miejscach. Figura żyjącej kukiełki okazuje się podważać antynomie naszej kultury (osioł vs porządny chłopiec), a dziecięca zabawa stanowi drogę ucieczki od nich.
Giorgio Agamben, Pinokio. Przygody pajacyka podwójnie skomentowane i potrójnie zilustrowane, tłum. Joanna Ugniewska, Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego, Warszawa 2024, s. 256
